بررسی تطبیقی مختصات مکتب رئالیسم سوسیالیستی در رمان‌های روسی و فارسی (مطالعه‌ موردی: رمان‌های مادر، چگونه فولاد آبدیده شد؟، همسایه‌ها، و چشم‌هایش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی ،دانشکده علوم انسانی و اجتماعی ، دانشگاه مازندران، ایران

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، ایران

چکیده

آثاری که ذیل مکتب­ رئالیسم سوسیالیتی در روسیه و ایران نوشته شده­ اند، هم به سبب تفاوت زبان و هم از نظر برخورد تاریخی در ادبیات دو کشور، قابلیت بررسی و تطبیقی را دارند. در این مقاله می­ کوشیم تا با روش تطبیقی، با محوریت شاخۀ فرانسوی آن و با بهره ­گیری از ابزار کتابخانه ای، به بحث تأثیر رئالیسم سوسیالیستی روسیه بر ادبیات ایران با تأمّل بر چهار رمان معروف ادبیات روسی و فارسی؛ یعنی رمان­ های مادر از ماکسیم گورکی، چگونه فولاد آبدیده شد؟ از استراوسکی، همسایه­ ها از احمد محمود و چشم­هایش از بزرگ علوی بپردازیم. بر اساس نتایج این پژوهش، مهم­ترین مؤلفه ­های مکتب رئالیسم سوسیالیستی در دو رمان ایرانی عبارت­اند از: توجّه به توده و خیزش طبقۀ فرودست، حزبی­ نویسی، تیپ ­آفرینی و دگردیسی شخصیت­ های رمان و دین گریزی؛ مؤلفه هایی که تا پیش از ظهور حزب توده و آشنایی نویسندگان ایرانی با افکار چپ، در رمان­ های فارسی وجود و نمود ندارد.

کلیدواژه‌ها


آستروسکی، نیکلای الکسویچ. (1357). چگونه فولاد آبدیده شد؟. ترجمۀ بهرام، تهران: طوفان.
احمدی، علی‌‌اکبر؛ دارابی، سهیلا. (1398). «بررسی تطبیقی اندیشۀ پسااستعماری در رمان ذاکره‌‌الجسد احلام مستغانمی و همسایه‌‌ها». پژوهش ادبیات معاصر جهان، دورۀ بیست‌‌وچهارم. شمارۀ 2، 307ـ 334.
اسحاقیان، جواد. (1393). داستان‌‌شناخت ایران: نقد و بررسی آثار احمد محمود. تهران: نگاه.
العاکوب، عیسی. (1374). تأثیر پند پارسی بر ادب عرب: پژوهشی در ادبیات تطبیقی. ترجمۀ عبدالله شریفی‌‌خجسته، تهران: علمی و فرهنگی.
باقری فشخامی، محمّدرضا. (1387). «وظیفۀ مطبوعات». چیستا، شمارۀ 256، 88ـ 92.
بشیری نهنجی، زهرا. (1395). «بررسی رئالیسم سوسیالیستی در رمان‌‌های دن آرام اثر شولوخف و کلیدر اثر محمود دولت‌‌آبادی». پایان‌‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی. دانشگاه مازندران.
حسن‌‌پور آلاشتی، حسین؛ منصور لکورج، سهراب. (1387). «درون‌‌مایۀ سیاسی‌‌ـ اجتماعی رمان چشم‌‌هایش». پژوهش‌‌نامۀ علوم انسانی و اجتماعی، دورۀ 8، شمارۀ 2، 158 ـ 170.
خزائل، حسن. (1384). فرهنگ ادبیات جهان. تهران: کلبه.
دست‌‌غیب، عبدالعلی. (1358). نقد آثار بزرگ علوی. تهران: فرزانه.
رضایتی کیشه‌‌خاله، محرم؛ جلاله‌‌وند آلکامی، مجید. (1393). «تاریخ‌‌باوری و اسطورۀ رهایی در رمان‌‌های رئالیسم سوسیالیستی ادبیات فارسی». نقد ادبی، سال سوم، شمارۀ 27، 29ـ 67.
روله، یورگن. (1391). ادبیات و انقلاب (نویسندگان روس). ترجمة‌‌ علی‌‌اصغر حداد، تهران: نی.
ریتزر، جرج. (1382). نظریۀ‌‌ جامعه‌‌شناسی در دوران معاصر. ترجمة محسن ثلاثی، تهران: علمی.
زرشناس، شهریار. (1389). پیش‌‌درآمدی بر رویکردها و مکتب‌‌های ادبی؛ دفتر دوم: از عصر رئالیسم تا ادبیات پسامدرن. چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌‌های اسلامی.
ساچکوف، بوریس. (۱۳۶۲). تاریخ رئالیسم. ترجمۀ محمّدتقی فرامرزی، تهران: تندر.
سیّدحسینی، رضا. (1387). مکتب‌‌های ادبی. جلد اول، چاپ پانزدهم، تهران: نگاه.
طبری، احسان. (1385). «دربارۀ انتقاد و ماهیت هنر و زیبایی هنر». در مجموعه مقالات نخستین کنگرۀ نویسندگان ایران، به‌‌اهتمام نورالدین نوری، تهران: اسطوره، 129ـ 274.
عبود، عبده؛ حمدود، ماجده؛ السیدی، غسان. (2001). الأدب المقارن، مدخل نظریه و دراسات تطبیقیه. دمشق: مطبعه قمحه اخوان.
عسگری حسنک‌‌لو، عسگر؛ شهبازی، آرزو. (1393). «نقد تطبیقی رمان مادر ماکسیم گورکی و همسایه‌‌های احمد محمود». در مجموعه مقالات دومین همایش ملی ادبیات تطبیقی، دانشگاه رازی کرمانشاه، شهریور.
علوی، بزرگ. (1382). در خلوت دوست: نامه‌‌های بزرگ علوی به باقر مؤمنی. تدوین باقر مؤمنی، تهران: عطایی.
ـــــــــــ . (1389). چشم‌‌هایش. چاپ دهم، تهران: نگاه.
غنیمی‌هلال، محمّد. (بی‌‌تا). الأدب المقارن. القاهره: دارالنهضه مصرللطّبعوالنّشر.
کریمی مطهر، جان‌‌الله؛ اکبرزاده، ناهید. (1392). «بازتاب رئالیسم انتقادی روسیه در ادبیات فارسی معاصر». ادب فارسی، دورۀ سوم، شمارۀ 1، 59ـ 71.
کفافی، عبدالسلام. (1382). ادبیات تطبیقی: پژوهشی در باب نظریه و ادبیات شعر روایی. ترجمۀ سیّدحسین سیّدی، مشهد: به‌‌نشر؛ انتشارات آستان قدس رضوی.
کمی، یعقوب و دیگران. (1394). «بررسی تطبیقی عناصر داستانی دو رمان سال‌‌های ابری و مادر». در مجموعه مقالات کنفرانس بین‌‌المللی ادبیات و پژوهش‌‌های تطبیقی، گرگان، موسسه فرهنگی نسیم موعود.
کوچکیان، طاهره؛ قربانی، خاور. (۱۳۸۹). «بازتاب اجتماع و رئالیسم سوسیالیستی در سال‌‌های ابری». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، دورۀ ۵۳. شمارۀ ۲۲۰، 85ـ 105. 
گلشیری، هوشنگ. (1380). باغ در باغ (مجموعه مقالات). چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
گورکی، ماکسیم. (1382). مادر. ترجمۀ علی‌‌اصغر سروش، تهران: هیرمند.
گویارد، ماریوس فرانسوا. (1956). الأدب‌‌المقارن، أصوله، تطوره و مناهجه. قاهره: دارالمعارف.
لنار، ژاک. (1383). «جامعه‌‌شناسیِ ادبیات و شاخه‌‌های گوناگون آن». در درآمدی بر جامعه‌‌شناسی ادبیات (مجموعه مقالات)، گزیده و ترجمۀ محمّدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.
محمود، احمد. (1357). همسایه‌‌ها. چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
نفیسی، سعید. (1315). «ماکسیم گورکی». مهر، سال چهارم، شمارۀ 4، 249ـ 257.
نوروزی، مهناز. (۱۳۹۶). «تأثیر انقلاب اکتبر روسیه و جنبش‌‌های کمونیستی بر ادبیات فارسی و داستان‌‌نویسان ایرانی». فرهنگ امروز، شمارۀ 19، 79ـ 81.
وفایی، محبوبه. (1383). «نگاهی به کتاب خاطرات بزرگ علوی». کلک، شمارۀ 150، 27ـ 28.
ولک، رنه. (1388). تاریخ نقد جدید. ترجمۀ سعید ارباب شیرانی، تهران: نیلوفر.
ولک، رنه؛ وارن، آوستین. (1373). نظریۀ ادبیات. ترجمۀ‌‌ ضیاء موحّد، تهران: علمی و فرهنگی.
هادی، روح‌‌الله؛ عطایی، تهمینه. (1388). «مبانی زیبایی‌‌شناختی رئالیسم سوسیالیستی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، شمارۀ 64، 125ـ 148.
Abboud, Abdo, Majdada Hamdoud and Ghassan Al-Sidi. (2001). Contemporary Literature, Interventions of Theory, Texts, and Comparative Studies. Damascus: Brotherhood Press
Ahmadi, Ali Akbar and Soheila Darabi. (2019). A Comparative Study of Postcolonial Thought in the Novel of Zakira Al-Jasd Ahlam Mostaghani and Neighbors. Research of Contemporary World Literature, 24, 334-307
Al-Akub, Jesus. (1995). The effect of Persian advice on Arabic literature; A Research in Comparative Literature, translated by Abdullah Sharifi Khojasteh. Tehran: Scientific and Cultural Publications
Alavi, Great. (2003), In the Privacy of a Friend: Alavi’s Great letters to Baqir Momeni, compiled by Baqir Momeni.Tehran: Atai Publishing Institute
Alavi, Great. (2010). Her Eyes (10th ed.). Tehran: Negah Publishing Institute
Asgari Hassankoloo, Asgar and Arezoo Shahbazi. (2014). Comparative Critique of the Novel by Maxim Gorky’s Mother and Neighbors Ahmad Mahmoud, The Second National Conference on Comparative Literature of Razi University of Kermanshah
Astrosky, Nikolai Aleksovich. (1978). How did Steel Melt? (Bahram, trans.). Tehran: Toofan
Bagheri Fashkhami, Mohammad Reza. (2008). The Duty of the Press. What? 256, pp. 92-88
Dastghib, Abdul Ali (1979). Critique of Alavi’s great works. Tehran: Farzaneh
Faithful, beloved. (2004). A Look at the Book of Alavi’s Great Memoirs, Kelk. 150, 28-27
Hadi, Ruhollah and Tahmineh Atai. (2011). Aesthetic Foundations of Socialist Realism, Faculty of Literature and Humanities, Tarbiat Moallem University. 64, 148-125
Hasan, khazael. (2005). World Literature Culture. Tehran: Cottage Publishing
Hassanpour Alashti, Hossein and Sohrab Mansour Lekourj. (2008). The Socio-Political Theme of His Eyes Novel. Journal of Humanities and Social Sciences, 170-158
Hilal, Mohammad GhanimiBita. The Literature of the Ccomparisons. Cairo: Dar Egypt Movement for Printing and Publishing
Ishaqian, Javad. (2014). History of Iran, Critique of Ahmad Mahmoud. Tehran: Negah
Kafafi, Abdul Salam (2003). Comparative Literature: A Research on the Theory and Literature of Narrative Poetry (Seyed Hossein Seyed.Mashhad, trans.). Astan Quds Razavi Publications
Karimi Motahar, Janullah and Nahid Akbarzadeh. (2013). Reflection of Russian Critical Realism in Contemporary Persian Literature, Journal of Persian Literature. 3 (1). 71-59
Lenin,V. I.‎(1943). Collected Works. International Affairs Review Supplement, 11, 1 March
Nowruz, Mahnaz. (2017). The Impact of the October Revolution in Russia and the Communist Movements on Persian Literature and Iranian Novelist, Journal of Culture Today. 19, 81-79
Rezayati Kishekhaleh, Muharram and Majid Jalalahvand Alkami. (2014). History of Belief and the Myth of Liberation in the Novels of Socialist Realism in Persian Literature. Literary Criticism. Year 3. 27, 67-29
Ritzer, George. (2003). Theory of Sociology in Contemporary Times (Mohsen Thalasi, trans.). Tehran: Elmi
Rolle, Jürgen. (2012). Literature and Revolution (Russian writers). Ali Asghar Haddad (trans.). Tehran: Ney
Sachkov, Boris. (1983). History of Realism. (Mohammad Taghi Faramarzi, trans.). Tehran, Thunder
Seyed Hosseini, Reza. (2008). Literary Schools (Vol.1). Fifteenth Edition.Tehran: Negah
Tabari, Ehsan. (2006). On Criticism and the Nature of Art and the Beauty of Art, in the First Congress of Iranian Writers. By Noureddin Nouri. Tehran: Myth. Pp. 274-129
Velek, René and Austin Warren. (1994). Literary Theory (Zia Movahed, trans.). Tehran: Scientific and Cultural
Zarshenas, Shahriar. (2010). An Introduction to Literary Approaches and Schools (Book.2) From the Age of Realism to Postmodern Literature. (2nd ed). Tehran: Institute of Islamic Culture and Thoughts
Zhdanof, A. A. (1997). Soviet Literature – the richest in ideas: the most advanced In Lawrence and Wishart. Soviet Writers Congress 1934. literature