بررسی عالم خیال منفصل در قصّه‌های «تلخون» و «آه» صمد بهرنگی از منظر پدیدارشناسی کربن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی و مدرس مدعو دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

عالم خیال منفصل، پیوندگاه دو کیهان مادی و غیرِمادی است؛ به دیگر تعبیر، این عالم، جهانی است برزخی که رویدادها و عناصر آن مابین دو دنیای مادی و عقلی قرار می­ گیرند. هانری کربن با تلفیق پدیدارشناسی هوسرل (و دیگر فیلسوفان این نحله) با نگره­ های بزرگان شرقی، به­ خصوص با اندیشه­ های شیخ اشراق، به کشف این عالم دست می­ یابد و در ادامه، از منظر این جهان میانین و بهره­ گیری از متر و معیار مختص آن، به بررسی متون می­ پردازد. از جمله متونی که می­ توان با معیارهای عالم خیال منفصل به بررسی آن پرداخت، قصّه­ های صمد بهرنگی است؛ نویسنده­ ای که عمدتاً مشتهر به افکار مارکسیستی است و از شاخص­­ ترین چهره­ های ادبیات کودک و نوجوان به حساب می­ آید. این مطالعه که به روش تحقیق مبتنی بر پدیدارشناسی کربن نوشته شده ­است، می­ کوشد تا به بررسی اجزای عالم خیال منفصل در دو قصّۀ «تلخون» و «آه» بپردازد. بر اساس یافته­ های این مطالعه، برخی از مؤلفه­ های عالم خیال منفصل که در این دو داستان دیده می­ شوند، عبارت­ اند از: انفسی­ بودن زمان، عدم‌ تبعیت از جغرافیای مادی، پیروی­ نکردن از مختصات ماده، شیوۀ خیالی (مثالی) در ادراک و آگاهی، تجسّم و تجسّد معانی و بروز فعل ذی‌شعور از غیرِذی‌شعور. همچنین بررسی قصّه­ های بهرنگی از منظر عالم خیال منفصل نشان می­ دهد که بسیاری از قصّه­­­ های او بیرون از حوزۀ اندیشه­ های مارکسیستی قرار خواهند گرفت.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی‌دینانی، غلامحسین (1379). عالم مثال از دیدگاه هانری کربن: در احوال و اندیشه‌های هانری کربن. تهران: هرمس. 
ابوزید، نصرحامد (1385). چنین گفت ابن‌عربی. ترجمۀ احسان موسوی خلخالی. تهران: نیلوفر.
ارانی، تقی (1357). آثار و مقالات تقی ارانی. جلد دوم. تهران: اسطوره.
اسمیت، دیوید وودراف (1393). پدیدارشناسی. ترجمۀ مسعود علیا. چاپ دوم. تهران: ققنوس.
الفاخوری، حنا و خلیل الجرّ (1355). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران: زمان (با همکاری انتشارات فرانکلین).
برخورداری، رمضان و هادی مدنی (1395). «تحلیل محتوای کیفی قصه‌‌های صمد بهرنگی به‌‌منظور بررسی امکان استخراج مضامین.» خانواده و پژوهش. دورۀ سیزدهم، شمارۀ 30. صص 116 ـ 93.
بهرنگی، صمد (1381). مجموعۀ کامل قصّه‌‌های بهرنگ. تبریز: آناس.
بهرنگی، صمد (1388). مجموعۀ کامل قصّه‌‌های بهرنگ (متن کامل بیست و سه قصّه). تهران: زرّین و نگارستان کتاب.
بهروز، مازیار (1398). شورشیان آرمان‌‌خواه. چاپ شانزدهم. تهران: ققنوس. 
تدیّن، عطاءالله (1386). سهروردی شیخ اشراق: مدیحه‌سرای نور. چاپ سوم. تهران: تهران. 
جباریلر، هانیه و زینب چراغی (1393). «تحلیل آثار صمد بهرنگی با تکیه بر آموزه‌‌های مارکسیسم.» مجموعه مقالات نهمین همایش بین‌‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی. صص 1560 ـ 1549. 
جهانگیری‌‌ زینی، محمّد (1398). «بررسی خیال منفصل در آثار عطار بر اساس رویکرد پدیدارشناسانۀ هانری کربن.» پایان‌‌نامۀ دکتری. دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران.
جهانگیری‌‌ زینی، محمّد و دیگران (1397). «معیارهای تمیز وقایع خیال منفصل در تذکره‌‌الاولیا به روش هانری کربن.» ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. سال دهم، شمارۀ 19. صص 173 ـ 157.
حبیبی، آرش و دیگران (1393). تصمیم‌گیری چندمعیارۀ فازی. رشت: کتیبه گیل.
حری، ابوالفضل (1393). کلک خیال‌انگیز: بوطیقای ادبیات وهمناک، کرامات و معجزات. تهران: نشر نی.
حکمت، نصرالله (1389). متافیزیک خیال در گلشن راز شبستری. چاپ دوم. تهران: فرهنگستان هنر.
درویشیان، علی‌‌اشرف (1379). یادمان صمد بهرنگی. تهران: کتاب و فرهنگ.
روزبه، محمّدرضا (1387). ادبیات معاصر ایران (نثر). چاپ سوم. تهران: روزگار.
ریخته‌گران، محمّدرضا (1389). پدیدارشناسی، هنر، مدرنیته. چاپ دوم. تهران: ساقی. 
سیم، استوارت (1389). مارکسیسم و زیبایی‌‌شناسی. ترجمۀ مشیّت علایی. تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
شایگان، داریوش (1394). هانری کربن: آفاق تفکّر معنوی در اسلام ایرانی. ترجمۀ باقر پرهام. چاپ هفتم. تهران: فرزان‌ روز.  
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1387). صور خیال در شعر فارسی. چاپ دوازدهم. تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس (1383). بیان و معانی. چاپ هشتم. تهران: فردوسی.
صانع‌پور، مریم (1389). «رویکرد تطبیقی به‌ نظریۀ خیال در آرای ابن‌عربی و ملاصدرا.» حکمت معاصر. دورۀ اول، شمارۀ 1. صص 76 ـ 55.
فدایی ‌مهربانی، مهدی (1392). ایستادن در آن‌سوی مرگ: پاسخ‌های کربن به هایدگر از منظر فلسفۀ شیعی. چاپ دوم. تهران: نشر نی. 
فرهادپور، مراد (1383). «تالکین و ادبیات تخیلی مدرن.» فارابی. شمارۀ 53. صص 96 ـ 84.
فوران، جان (1399). مقاومت شکننده (تاریخ تحوّلات اجتماعی ایران). ترجمۀ احمد تدین. چاپ نوزدهم. تهران: آگاه.
کربن، هانری (1395). ارض ملکوت: کالبد رستاخیزی ایران از ایران مزدایی تا ایران شیعی. تألیف و ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا. 
کربن، هانری (1390). تخیّل خلّاق در عرفان ابن‌عربی. ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران: جامی. 
کربن، هانری (1392). تاریخ فلسفۀ اسلامی. ترجمۀ سید‌جواد طباطبایی. تهران: مینوی‌ خرد. 
لاهیجی، حکیم‌ بهایی (1372). رسالۀ نوریه در عالم مثال. مقدمه، تعلیقات و تصحیح سید‌جلال‌الدین آشتیانی. چاپ دوم. تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
 میرعابدینی، حسن (1377). صد سال داستان‏نویسی ایران. تهران: چشمه.
نصر، سیدحسین (1384). سه ‌حکیم مسلمان. ترجمۀ احمد آرام. چاپ ششم. تهران: علمی و فرهنگی. 
هادی، روح‌‌الله و تهمینه عطایی (1388). «مبانی زیبایی‌‌شناختی رئالیسم سوسیالیستی.» دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم. شمارۀ 64. صص 148 ـ 125.
یوسفی، علی و ملیحه تابعی (1391). «پدیدارشناسی تجربی راهی برای فهم تجربه‌های دینی.» جامعه‌شناسی تاریخی. دورۀ چهارم، شمارۀ 1. صص 93 ـ 71.
Hume, C. (1984). Fantasy and Mimesis: Responses to Reality in Western Literature. New York: Methuen Press.
Jackson, R. (1981). Fantasy: The Literature of Subversion. New York: Methuen Press.
Klingender, F. (1975). Marxism and the Modern Art. New York: Lawrence and Wishart.  
Stone, I. F. (1988). The Trial of Socrates. New York: Jonathan Cape.