واقع‌نمایی و بازنمایی در فلسفه و سینما: بررسی نقادانۀ فیلم مرد عوضی اثر آلفرد هیچکاک با اشاره به نظریۀ آندره بازَن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات انگلیسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه اراک، اراک

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات انگلیسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه اراک، اراک

چکیده

مسئلۀ چیستی «واقعیت» و چگونگی بازنمایی آن در آثار هنری و ادبی از دیرباز یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های هنرآفرینان و نظریه‌پردازان بوده است. اوج آن اواسط سدۀ نوزدهم بود که به‌دنبال تحولات علمی و اجتماعی، از جمله اختراع دوربین عکاسی، نقاشان و نویسندگان اروپایی با صراحت و جدیت بیشتری به این موضوع پرداختند که حاصل آن شکل‌گیری جنبش «رئالیسم» (واقع‌نمایی) با هدف ثبت دقیق و عینی‌نگرانۀ واقعیت خارجی، به‌ویژه واقعیت‎های جامعه و وضع طبقه‌های پایین، بود. فیلم مرد عوضی ساختۀ آلفرد هیچکاک (1957) فیلمی داستانی بر اساس روی‌دادی واقعی و شامل بسیاری از مضمون‌های رئالیسم است. ادعای خود کارگردان این بوده که فیلم او «مستند» و بازنمایندۀ حقیقت است، بدون هیچ دخلی و تصرفی. پس از شرح تطبیقی و موجز مفهوم‌های «واقعیت» و «واقعیت‌نمایی» در فلسفه و سینما، پژوهش حاضر این فیلم را بر اساس نظریۀ آندره بازَن دربارۀ سینمای رئالیستی تحلیل می‌کند تا نشان دهد که، به‌رغم ادعای فیلم‌ساز و وجود برخی ویژگی‌های واقع‌نمایانه، آیا در نهایت می‌توان این فیلم را اثری رئالیستی در شمار آورد یا نه. تحلیل این فیلم نشان می‌دهد که مرد عوضی نه‌فقط عاری از جنبه‌های ذهن‌محور نیست، بلکه طبق گزارش‌های موجود چندان هم به ماجرای واقعی وفادار نبوده است و با تعریف بازن از رئالیسم مطابقت نمی‌کند. پژوهش حاضر، به این ترتیب، به این بحث می‌رسد که، با فرض وجود مستقل واقعیت عینیِ بیرونی، آیا اصولاً بازنمایی وفادارانه و بی‌طرفانۀ آن در رسانه‌های هنری، از جمله سینما و ادبیات، ممکن است یا خیر.

کلیدواژه‌ها


بازن، آندره (1386). سینما چیست؟ ترجمۀ محمد شهبا. تهران: هرمس.
بیضائی، بهرام (1387). هیچکاک در قاب. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
تروفو، فرانسوا و هلن جی اسکات (1389). سینما به روایت هیچکاک. ترجمۀ پرویز دوایی. تهران: سروش.
سیدحسینی، رضا (1393). مکتب‌های ادبی. جلد نخست. تهران: نگاه.
فاولر، راجر (1396). زبان‌شناسی و رمان. ترجمۀ محمد غفاری. ویراست دوم. تهران: نشر نی.
قاسم‌‌خان، علی‌‌رضا (1373). «رئالیسم و سینما.» هنر. شمارۀ 27. 252 ـ 247.
گاردنر، هلن و فرد س. کلاینر (1394). هنر در گذر زمان. ترجمۀ محمدتقی فرامرزی. ویراست چهاردهم. تهران: کاوش‌پرداز.
معیری‌‌نژاد، هادی (1382). «حقیقت و تصویر: مقدمه‌‌ای بر سینما و رئالیسم اجتماعی.» آزما. شمارۀ 26. 17ـ 16.
Abrams, M. H, & Harpham, G. G. (2015). A Glossary of Literary Terms (11th ed). Stamford: Cengage Learning.
Adair, G. (2002). Alfred Hitchcock: Filming Our Fears. Oxford: Oxford University Press.
Aitken, I. (2006). Realist Film Theory and Cinema: The Nineteenth-Century Lukácsian and Intuitionist Realist Traditions. Manchester: Manchester University Press.
Barrish, P. (2011). The Cambridge Introduction to American Literary Realism. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Branigan, E. (1984). Point of View in the Cinema: A Theory of Narration and Subjectivity in Classical Film. Berlin: Mouton.
Cardullo, B. (2011). “Defining the Real: The Film Theory and Criticism of André Bazin.” In Bert Cardullo (Ed.). André Bazin and Italian Neorealism. New York: Continuum. 1-17.
Carroll, N. (2008). The Philosophy of Motion Pictures. Oxford: Blackwell.
Courbet, G. (Feb. 15, 2020,). Realist Manifesto: An Open Letter [Online]. https://arthistoryproject.com/artists/gustave-courbet/realist-manifesto-an-open-letter/ (Retrieved on January 20, 2020)
Descartes, R. (2008). Meditations on First Philosophy, With Selections from the Objections and Replies. Trans. M. Moriarty. Oxford: Oxford University Press.
Dick, B. F. (2005). Anatomy of Film (5th ed). New York: Bedford / St. Martin’s.
Ghaffary, M., & Nojoumian, A. A. (2013). “A Poetics of Free Indirect Discourse in Narrative Film. Rupkatha Journal on Interdisciplinary Studies in Humanities.” 5 (2). 269-281.
Haeffner, N. (2005). Alfred Hitchcock. Essex: Pearson Education Limited.
Hayward, S. (2006). Cinema Studies: The Key Concept (3rd ed). London and New York: Routledge.
Hirst, R. J. (2006). Realism. In Donald M. Borchert (Ed.), Encyclopedia of Philosophy (8). 2nd ed. Farmington Hills: Thomson Gale.  260-69.
Hitchcock, A. (Producer & Director). (1957). The Wrong Man [Motion Picture]. US: Warner Bros.
Hitchcock, A., Bitsch, C, & Truffaut, F. (2015). “Encounter with Alfred Hitchcock” In Sidney Gottlieb (Ed.). Hitchcock on Hitchcock: Selected Writings and Interviews (2). Oakland, CA: University of California Press. 80-85.
Hitchcock, A., & Forbes, B. (2015). “John Player Lecture.” In Sidney Gottlieb (Ed.). Hitchcock on Hitchcock: Selected Writings and Interviews (2). Oakland, CA: University of California Press. 1-17.
Hitchcock, A., & Macklin, A. (2015). “It’s the Manner of Telling: An Interview with Alfred Hitchcock.” In Sidney Gottlieb (Ed.). Hitchcock on Hitchcock: Selected Writings and Interviews (2). Oakland, CA: University of California Press. 49-57.
Kania, A. (2009). “Realism.” In Paisley Livingston and Carl Plantinga (Eds.). The Routledge Companion to Philosophy and Film. London and New York: Routledge. 237-48.
Krohn, B. (2000). Hitchcock at Work. London: Phaidon.
Lapsley, R., & Westlake, M. (2006). Film Theory: An Introduction (2nd ed). Manchester: Manchester University Press.
Lumenick, L. (Feb. 7, 2016). “A Case of Mistaken Identity Ruined This Man’s Life — And Inspired Hitchcock” [Online]. https://nypost.com/2016/02/07/a-case-of-mistaken-identity-ruined-this-mans-life-and-inspired-hitchcock.html (Retrieved on January 9, 2020)
Morris, P. (2005). Realism. London and New York: Routledge.
Mulvey, L. (1975). Visual Pleasure and Narrative Cinema. Screen, 16 (3). 6–18. 
Naturalism. (2009). In I. M. Milne (Ed.), Literary Movements for Students (2). 2nd ed. Farmington Hills: Gale. 534-55.
Norris, F. (1964). The Literary Criticism of Frank Norris. Ed. D. Pizer. Austin: University of Texas Press.
Realism. (2009). In I. M. Milne (Ed.), Literary Movements for Students (2). 2nd ed. Farmington Hills: Gale. 654-81.
Salecl, R. (1992). “The Right Man and the Wrong Woman.” In S. Žižek (Ed.). Everything You Always Wanted to Know about Lacan (But Were Afraid to Ask Hitchcock) London: Verso. 185-94.
Sohn-Rethel, M. (2015). Real to Reel: A New Approach to Understanding Realism in Film and TV Fiction. Leighton Buzzard (GB): Auteur.
Spoto, D. (1992). The Art of Alfred Hitchcock: Fifty Years of His Motion Pictures [E-Book]. 2nd ed. New York: Anchor.
Stam, R. (2000). Film Theory: An Introduction. Oxford: Blackwell.
Stromberg, R. N. (1968). “Introduction.” In Roland N. Stromberg (Ed.). Realism, Naturalism, and Symbolism: Modes of Thought and Expression in Europe, 1848-1914. London: Palgrave Macmillan. Ix-Xxxvi.
Williams, C. (1980). Realism and the Cinema: A Reader. London: Routledge & Kegan Paul.
Žižek, S. (1992). “In His Bold Gaze My Ruin Is Writ Large.” In S. Žižek (Ed.). Everything You Always Wanted to Know about Lacan (But Were Afraid to Ask Hitchcock) London: Verso. 211-272.