بومی‌سازی شعر «آن‌گاه پس از تندر» از فیلم «مُهر هفتم »برگمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

یکی از زمینه ­های تحول شعر معاصر ایران، الهام‌ از متون خارجی است که در برخی موارد این تأثیرپذیری از آثار سینمایی صورت گرفته‌است. در این فرایند، الهام‌گیرندگان اغلب با ایجاد تغییرات متناسب با فرهنگ مقصد، به بومی‌سازی پرداخته‌اند. در فرایند الهام ­گیری اخوان ثالث در شعر «آن گاه پس از تندر» از فیلم فلسفی «مُهر هفتم» برگمان، اثر خارجی در هنگام ورود به سپهر نشانه‌ایِ خودی، از جنبه ­های مختلف تغییراتی در جهت ذوق و سلیقۀ بومی داشته ­است. تبیین راهکارهای بومی­ سازی در حرکت از متن مبدأ به متن مقصد بر اساس نظریۀ یوری لوتمان، اساس مقالۀ حاضر است که نشان می­دهد وی بیشتر تلاش می‌کند با مقاومت و مدیریت مماشات، در یک رابطۀ قبضی و محدود‌کردن فضای عملکردی، فضای سنتی را بیشتر نگاه دارد و در ساختار سنت باقی بماند. بدین منظور از بومی‌سازی زبانی به شکل باستان­ گرایی (آرکائیسم) زبانی، کاربرد کلمات و تعبیرات رایج عامیانه و کاربرد اجتماعی زبان استفاده کرده و با بومی‌سازی تصویری، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی و اجتماعی در جهت استعلای متن خارجی و نزدیک‌کردن آن با فرهنگ مقصد، حرکت کرده‌ است؛ اما در مواردی اندک با استفادۀ مستقیم از عناصر غیرخودی در رابطه‌ای بسطی، تصور فرهنگ را از خودش در هم می­ریزد و به نوآوری می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


اخوان ثالث، مهدی (1360).  از این اوستا. تهران: مروارید.
اخوان ثالث، مهدی (1382). صدای حیرت بیدار. زیر نظر مرتضی کاخی. تهران: زمستان.
امین‌پور، قیصر (1384). سنت و نوآوری در شعر معاصر. تهران: علمی. 
انوشیروانی، علی‌رضا (بهار و تابستان 1391). «ادبیات تطبیقی و ترجمه‌‌پژوهی.» ویژه‌‌نامه ادبیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی). شمارۀ 5. 25ـ7.
براهنی، رضا  (1373). طلا در مس. تهران: مؤلف. 
ترابی، ضیاءالدین (1381). امیدی دیگر: نگاهی تازه به شعرهای مهدی اخوان ثالث. تهران: دنیای نو.
تشکری، منوچهر (1380). «نگاهی به زبان شعری اخوان ثالث.» پژوهشنامۀ علوم انسانی (دانشگاه شهید بهشتی). شمارۀ 31.  50ـ39. 
دستغیب، عبدالعلی (1373). نگاهی به مهدی اخوان ثالث. تهران: مروارید.
سرافراز، حسین؛ پاکتچی، احمد؛ کوثری، مسعود؛ آشنا، حسام‌‌الدین (1396). «واکاوی نظریۀ فرهنگی سپهر نشانه‌‌ای یوری لوتمان.» راهبرد فرهنگ. شمارۀ 39. 95ـ74.
سنسون، گوران (1390). «مفهوم متن در نشانه‌شناسی فرهنگی.» ترجمۀ فرزان سجودی. در نشانه‌شناسی فرهنگی. به کوشش فرزان سجودی. تهران: علم.  118ـ75.
شایان‌سرشت، اکبر (1396). «نفوذ آثار خارجی در سروده‌های اخوان ثالث.» متن‌پژوهی ادبی. سال بیست و یکم. شمارۀ 73.  102ـ 79.
شعیری، حمیدرضا (1394). «مقاومت، ممارست و مماشات گفتمانی: قلمروهای گفتمان و کارکردهای نشانه‌‌ـ معناشناختی آن.» جامعه‌‌شناسی ایران. دورة شانزدهم. شمارة 1.  128ـ110.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390). با چراغ و آینه. تهران: سخن. 
شمیسا، سیروس (1371). بیان. تهران: فردوس. 
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن (1384). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. تهران: جیحون. 
کردبچه، لیلا (دی‌‌ماه 1391). «استحالة نشانه‌‌ها در شعر «آن‌‌گاه پس از تندر» مهدی اخوان ثالث.». ششمین همایش ملی پژوهش‌‌های ادبی. انجمن علمی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی. دورة ششم6. 
کریمی حکاک، احمد (1384). طلیعۀ تجدد در شعر فارسی. ترجمۀ مسعود جعفری. تهران: مروارید. 
گریتن، دیوید (1386). «به بهانۀ پنجاه‌سالگی مُهر هفتم: شاهکار سینمایی برگمان.» روزنامۀ ایران. شمارۀ 3708. ص 17.
 لوتمان، یوری (1397). فرهنگ و انفجار. ترجمۀ (از انگلیسی) نیلوفر آقاابراهیمی. تهران: تمدن علمی. 
مسعود سعد سلمان (1362). دیوان اشعار. به کوشش رشید یاسمی. تهران: امیرکبیر.
Bassnett, S, and Lefevere, A. (1993). Introduction: “Where Are We in Translation Studies?”  In Bassnett, S, and Lefevere, A. (Eds.), Constructing Cultures: Essays on Literary Translation (1-11). Clevedon: Multilingual Matters.
Bergman, Ingmar, E (Writer & Director). Ekelund. A. (Producer). (1957). The Seventh Seal. Sweden:  Råsunda Film studios.
Even-Zohar, Itamar. (1990). “The Position of Translated Literature within the Literary Polysysem.” In Polysysem Studies, Poetics Today, Vol. 11: 1. Durham NC: Duke University Press. 45-51.
Kull, Kalevi. (2015). “ A semiotic theory of life: Lotman’s principles of the universe of the mind”, Green Letters Studies in Ecocriticism. 19:3. 255-266.
Lotman, Yuri M. (1990). Universe of the Mind: A Semiotic Theory of Culture. Translated by Ann Sukman. London. New York: I.B. Tauris & Co.
Torop, Peeter. (2008). “Translation as communication and auto communication”. Sign System Studies. 36:2. University of Tartu. 78-310.
Venuti, L. (2008). The Translator’s Invisibility: A History of Translation (2nd edition). London and New York: Routledge.