بررسی وضعیت مهاجران افغانستانی در مجموعة کورسرخی بر اساس گفتمان دیاسپورایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 استادیار مدیریت بازرگانی، گروه مدیریت بازرگانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

نظریه‌پردازانی که به موضوع دیاسپورا، یکی از شاخه های تخصصی پژوهش در ادبیات تطبیقی، پرداخته‌اند، برای مهاجر دور از سرزمین اجدادی، سه وضعیت متفاوت در نظر گرفته‌اند؛ گروه اول بر پیوند انکارناپذیر مهاجر با سرزمین مادری تأکید ورزیده‌اند؛ گروه دوم اصل را بر تلاش مهاجر برای توطن در سرزمین جدید گذاشته‌اند و گروه دیگری نیز مدعی سیّال‌بودن مفهوم وطن در مهاجران شده‌اند. عالیه عطایی، ازجمله نویسندگانی که در آثارش توجه ویژه‌ای به معضلات مهاجران افغانستانی دارد، در آخرین اثر خود، کورسرخی به این موضوع پرداخته است. از همین‌رو در این پژوهش که به شیوة توصیفی­ـ تحلیلی به نگارش درآمده، تلاش شده است تا ویژگی‌های شخصیت‌های مهاجر در این مجموعه، براساس سه دیدگاه یادشده، مورد بررسی قرار گیرد تا ضمن دسته‌بندی شرایط زندگی مهاجران بر این اساس، معضلات و مسائل موجود در میان هر گروه بررسی و تحلیل شود. نتایج نشان می‌دهد وجود برخی مسائل و مشکلات در افغانستان و نابسامانی سیاسیِ تقریباً دائمی این سرزمین باعث شده است تعداد کمی از مهاجران، تمایل به بازگشت به سرزمین مادری داشته باشند. در نقطة مقابل، طیف گسترده‌ای از مهاجران قرار دارند که به ‌طور کامل از سرزمین اجدادی دل بریده‌اند و مایل به توطن در سرزمین جدید هستند. گذشته از این دو طیف، گروهی نیز هستند که دچار سرگردانی دائمی میان سرزمین اصلی و وطن جدیداند و این سرگردانی دائمی باعث آسیب‌های جدّی بر روان آنان شده است. همچنین در کورسرخی به وضعیت جدیدی اشاره شده است که در این مقاله از آن با عنوان «هویت مرزی» یاد می‌شود؛ وضعیتی که طی آن مهاجر با توجه به شرایط، آگاهانه برمی‌گزیند که در چه مواقعی افغانستانی قلمداد شود و در چه شرایطی ایرانی به شمار آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدزاده، شیده (1391). مقدمه بر مجموعه ‌مقالات مهاجرت در ادبیات و هنر. تهران: سخن.
چینی، تئودور (1398). «ناداستان خلاقانه.» ترجمة نیلوفر امن‌زاده. ناداستان. شمارة 1. صص 216ـ210.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1397). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: سمت.
درزی‌نژاد، انسیه؛ برادران جمیلی، لیلا (1396 الف). «فاعلیت اجراگرایانة زن مسلمان در گفتمان دیاسپورایی لیلا ابوالعلا.» نقد زبان و ادبیات خارجی. دورة  چهارم، شمارة 18. صص 85ـ59.
درزی‌نژاد، انسیه؛ برادران جمیلی، لیلا (1396 ب). «وطن به‌مثابه فضایی ترامکانی در گفتمان دیاسپورایی مهجا کهف.» نقد زبان و ادبیات خارجی. شمارة 19. صص 185ـ169.
سعیدی، سعیده (1398). «بازنمایی وطن در میان‌ذهنیت مهاجران: رهیافتی نظری به دیاسپورای ایرانی.» علوم اجتماعی. شمارة 87. صص 154ـ115.
سلطانی، علی‌اصغر (1378). قدرت، گفتمان و زبان، سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
سلیمی کوچی، ابراهیم؛ سکوت جهرمی، فاطمه (1394). «بررسی شخصیت‌های داستان اناربانو و پسرهایش از منظر تن بیگانه کریستوا.» ادب‌پژوهی. شمارة 31. صص 135ـ117.
صادقی، امیرحسین؛ پورگیو، فریده (1394). «امت اسلامی، جایگزینی برای جامعة مهاجران (دیاسپورا) در رمان مناره.» پژوهش ادبیات معاصر جهان. شمارة 71. صص 179ـ163.
- عطایی، عالیه (1400). کورسرخی، تهران: چشمه.
فرهمندفر، مسعود (1394). «جایگاه آستانه‌ای فرهنگ: هُمی‌بابا و نظریة پسااستعماری.» مطالعات انتقادی ادبیات. شمارة 4. صص 34ـ17.
فلاح، غلامعلی؛ برامکی، سارا (1394). «بررسی و تحلیل متون مهاجرت فارسی با رویکرد روایت‌شناسی پسااستعماری.» زبان و ادبیات فارسی. شمارة 24. صص 191ـ169.
فلاح، غلامعلی؛ سجودی، فرزان؛ برامکی، سارا (1395). «چالش عناصر هویت‌ساز سرزمین مادری و میزبان در فضاهای بیناگفتمانی مهاجرت در رمان‌های ادبیات مهاجرت فارسی.» جستارهای زبانی. دورة هفتم، شمارة 5. صص 42ـ19.
فیروزی، آزیتا؛ اکبری، مجید (1391). «مفهوم معناکاوی در اندیشة ژولیا کریستوا.» شناخت. شمارة 67. صص 131ـ111.
کریستوا، ژولیا (1388). خورشید سیاه مالیخولیا. ترجمة مهرداد پارسا. تهران: رخداد نو.
مدرسی، یحیی (1393). زبان و مهاجرت: پیامدهای زبانی مهاجرت ایرانیان به آمریکا. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مرادی، ایوب؛ چالاک، سارا (1400). «نقد مجموعه‌ داستان چشم سگ از عالیه عطایی بر اساس مفهوم بیگانگی از ژولیا کریستوا.» ادبیات پارسی معاصر. سال پانزدهم، شمارة 1. صص 298ـ275.
نجومیان، امیرعلی (1394). «بسط تجربة مهاجرت و تخیّل کودکی: خوانشی از فیلم بال‌های اشتیاق.». آزما. شمارة 114. صص 63ـ58.
نوردکویست، ریچارد (1399). «جستار: یک تاریخچه، یک تعریف.» ترجمة نگار قلندر. خوانش (مجلة اینترنتی). شمارة 2. صص 8ـ5.
هراری، یووال نوح (1396). انسان خردمند. ترجمة نیک گرگین. تهران: فرهنگ نشر نو.
Aschroft, Bill (2001). Post-colonial Transformation. London and New York: Routledge.   
Bhabha. Homi K (1994). The Location of Culture. London: Routledge.
  Brah, Avtar (2005). Cartographies of Diaspora Contesting Identities. New York: Routledge.
Clifford, James (1994). “Future Inflections: toward Ethnographies of the Future”. Cultural Anthropology. 9 (3) Pp. 302-338. [https://www.jstor.org/stable/656365]
Clifford, James (1997). Routes: Travel and Translation in the Late Twentieth Century. Cambridge: Harvard UP.
Cohen, Robin (2008). Global Diaspora: An Introduction. London and New York: Routledge.
Kristeva, Julia (1988). Etrangers à nous-mes.  1st edition, Paris: Artheme Fayard Bookstore.
Papastergiadis, Nikos (2000). The Turbulence of Migration: Globalization, Deterritorialization and Hybridity. Oxford: Polity Press. 
Safran, William (1991). “Diasporas in Modern Societies: Myths of Homeland and Return.” Diaspora. 1 (1). Pp. 83-99. [10.1353/dsp.1991.0004]
Webster, Merriam (2013). Collegiate Dictionary (11th Ed.). Springfield, Massachusetts: Encyclopædia Britannica, Inc.