مطالعه مواجهه مخاطب با فضای فیلمیک با تأکید بر آرای بین‌رشته‌ای پدیدارشناسانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

بیش از یک قرن است نظریه‌های گوناگونی در مورد تصویر سینمایی مطرح شده است. پندارگرایان، فهم جهان فیلمیک و دنیای پیرامون را متکی به ادراک و نحوۀ فعالیت ذهن شناساننده می‌دانند. واقع‌گرایان در تقابل و تعارض با آن‌ها، بازآفرینی و بازنمایی را بازتابندۀ واقعیت خارجی و تحریف‌نشده قلمداد می‌کنند. نظرات آندره بازن سردمدار جریان واقع‌گرایی همواره با تردید و مخالفت مواجه بوده است و پندارگرایان از این جریان بهره برده و به تبیین نظرات مختلف حول بازنمایی سینمایی پرداخته­اند. پدیدارشناسی که رویکردی بینارشته‌ای نیز دارد و می‌توان در رأس آن از هوسرل نام برد، درک بازنمایی سینمایی را فرایندی شهودی و بی‌واسطه می­داند و تأکیدش بر نیروی خیال، واکنش احساسی و بازنمایی ذهنی حضور تماشاگر در جهان فیلم است. سوبچاک پدیدارشناس عصر حاضر، فراتر رفته و معتقد است که فیلم‌ها مانند انسان‌ها می‌توانند فرایندهای ذهنی همچون ادراک را درک کنند و فاعلیت آگاهانه دارند؛ پس باید با در نظر داشتن این ویژگی‌ها مورد تحلیل قرار گیرند. پژوهش حاضر با رویکرد پدیدارشناسی و با هدف مکاشفۀ نحوۀ ادراک تماشاگر از تجربۀ بازنمایی سینمایی انجام شده و مسئلۀ آن واکاوی و تفهیم نحوۀ ارتباط تماشاگر با پدیدۀ سینماست. روش تحقیق، کیفی و بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و جمع‌آوری اطلاعات مکتوب و شفاهی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آرنهایم، رودولف (1361). فیلم به ‌عنوان هنر. ترجمۀ فریدون معزی‌مقدم. تهران: امیرکبیر.
ابروین، رابرت تی. (1373). راهنمای نظریه و نقادی فیلم برای تماشاگران. ترجمۀ فؤاد نجف‌زاده. تهران: بنیاد فارابی.
استم، رابرت (1383). بحث بر سر صدا: مقالات مقدمه‌ای بر نظریۀ فیلم. ترجمۀ شاپور عظیمی. تهران: پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر اسلامی.
استم، رابرت (1383). پدیدارشناسی واقع‌گرایی: مقدمه‌ای بر نظریۀ فیلم. ترجمۀ احسان نوروزی. تهران: سوره‌ مهر.
اشمیت، ریچارد (1375). «سرآغاز پدیدارشناسی.» ترجمۀ شهرام پازوکی. فرهنگ. شمارۀ 18. صص 139ـ135.
اکبری نوری، رضا (1393). «تفکر انتقادی به مثابۀ روشی عام برای پژوهشهای میان‌رشته‌ای علوم انسانی.» مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. دورۀ ششم، شمارۀ 3. صص 21ـ1.
 DOI:10.7508/ISIH.2014.23.001 . Corpus ID: 178779943
بارت، رولان (1395). بارت و سینما. ترجمۀ مازیار اسلامی. تهران: گام نو.
برادی، لی‌ئو؛ کوئن، مارشال (1396). نظریه و نقد فیلم 1: زبان سینما. ترجمۀ بابک تبرایی. تهران: سینا.
پرتوی، پروین (1394). پدیدارشناسی مکان. تهران: فرهنگستان هنر.
تهذیبی، احسان (1394). «مقایسۀ نظریه‌های نشانه‌شناختی و پدیدارشناختی سینما (و تحلیل چند فیلم شاخص از سینمای ایران بر اساس این نظریه‌ها).» پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ هنر دانشگاه نیشابور.  
دارﺗﻴﻚ، آﻧﺪره (١٣٧٣). ﭘﺪﻳﺪارﺷﻨﺎﺳﻰ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺗﺮجمۀ ﻣﺤﻤﻮد ﻧﻮاﻟﻲ. تهران: ﺳﻤﺖ. 
دبیریان، نوشین (1398). «بررسی نمایش حس حضور در مکان با ویژگی‌های معماری ایرانی‌اسلامی در فیلم‌های هویت‌پرداز سینمای ایران با رویکرد پدیدارشناسی.» پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه سوره.
رﺷﻴﺪﻳﺎن، ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ (١٣٨٤). ﻫﻮﺳﺮل در ﻣﺘﻦ آﺛﺎرش. تهران: ﻧﺸﺮ ﻧﻲ.
سوانه، پیر (1391). مبانی زیباشناسی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.
سویینی، کوین و. (1382). «تداوم دید: ظهور دوبارۀ نظریه‌های پدیدارشناختی فیلم.» ترجمۀ مراد فرهادپور. ارغنون. شمارۀ 23. صص 128ـ113.
فرامرز قراملکی، احد (1383). اصول و فنون پژوهش در گسترۀ دین‌پژوهی. قم: حوزۀ علمیۀ قم.
فیلیپس، ویلیام اچ. (1394). پیش‌درآمدی بر فیلم. ترجمۀ فتاح محمدی. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
قهرمانی، محمدباقر و دیگران (1393). «کالبد متحرک ناظر و شکل‌گیری سکانس‌های فضایی در معماری سینماتیک.» هنرهای زیباـ معماری و شهرسازی. دورۀ نوزدهم، شمارۀ 4. صص 36ـ27. Doi: 10.22059/JFAUP.2015.55693
کارول، جان ام. (1371). «چند مسئله حل ناشده در نظریه سینما.» ترجمه حمید احمدی لاری  فارابی. دوره پنجم، شماره1. صص99-74.
کارول، جان ام. (1376). مجموعه مقالات نظریه‌های زیباشناسی فیلم: فیلم به مثابۀ زبان. ترجمۀ حمید احمدی لاری. تهران: فارابی.
کرول، نوئل (1386). درآمدی به فلسفۀ هنر. ترجمۀ صالح طباطبائی. تهران: فرهنگستان هنر.
کشمیرشکن، حمید (1386). «پدیدارشناسی هنر: رویکرد یا روش.» پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر. شمارۀ  6 . صص 135ـ117.
ﻣﺮادی ﭘﺮدﻧﺠﺎﻧﻲ، ﺣﺠﺖاﷲ؛ ﺻﺎدﻗﻲ، ﺳﺘﺎر (١٣٩٣). «ﭘﺪﻳﺪارﺷﻨﺎﺳﻲ: روﻳﻜﺮدی ﻓﻠﺴﻔﻲ، ﺗﻔﺴﻴﺮی و روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻨﻲ.» ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت روشﺷﻨﺎﺳﻰ دﻳﻨﻰ. شمارۀ  ٢. ﺻﺺ ٧٢ـ٦٢.
ناظمی قره‌باغ، مهدی (1389). «پدیدارشناسی هرمنوتیک سینما.» پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
هندرسون، برایان (1370). «دوگونه نظریۀ فیلم.» ترجمۀ محمد شهبا. فارابی. دورۀ سوم، شمارۀ 4. صص57ـ34.
Arnheim, Rudolf (1957). Film as Art. London: University of California Press. 
Anderson, V. (2010). The Experience of Night Shift Registered Nurses in an Acute Care Ssetting: a Phenomenological Study. Bozeman: Montana State University Press. 
Balazs, Bela (1952). Theory of The Film: Character and Growth of New Art. Tr. by Edith Bone, London: Dennis Dobson Ltd.
Barker, Jennifer M. (2009). The Tactile Eye: Touch and the Cinematic Experience. Berkeley: University of California Press.
Bazin, Andre (2005). What Is Cinema. Tr. by Hugh Gray, Trans. London: University of California Press.
Casebier, Allan (1991). Film and Phenomenology: Toward a Realist Theory of Cinematic Representation. New York: Cambridge University Press.
 doi: 10.2307/431522
Chamarette, Jenny (2012). Phenomenology and the Future of Film Rethinking Subjectivity beyond French Cinema. London: Palgrave Macmillan. 
Cubitt, S. (1999). “Virilio and New Media.” Theory, Culture & Society, 16 (5). Pp 127-142. doi.org/ 10.1177/ 02632769922050908.
Klein, P. & Westcott, M. (1994). “The Changing Character of Phenomenological Psychology.” Canadian Psychology, 35 (2). Pp 133-157. 
doi:10.1037/0708-5591.35.2.133.
Kracuauer, Siegfried (1960). Theory of Film: The Redemption of Physical Reality. New York: Oxford University Press.
Holloway, I. & Wheeler, S. (2002). Qualitative Research for Nurses. Oxford: Blackwell Science. doi: 10.7748/nr.11.1.87. s 16. 
Linder, Katharina (2012). “Question of Embodied Difference, Film and Queer Phenomenology.” European Journal of Media Studies. 1 (2). Pp 199- 217.
 doi.org/10.25969/mediarep/15056. 
Mayan M. J. (2001). An Introduction to Qualitative Methods: A Training Module for Students and Professionals. Institute for Qualitative Methodology. Corpus ID: 79880346.
McGowan, Todd (2008). The Real Gaze: Film Theory after Lacan. New York: State University of New York Press.
Merleau-Ponty, Maurice (1968 [1964]). The Visible and the Invisible. Tr. by A. Lingis.  Evanston, IL: Northwestern University Press.
Metz, Christian (1982 [1977]). Psychoanalysis and Cinema: The Imaginary Signifier. London: Macmillan.
Morse, J. M. (2005). What Is Qualitative Research? Qualitative Health Research. Thousand Oaks: Sep. 15 (7). Pp 859. doi.org/10.1177/1049732305279135.
Moran, D. (1999). Introduction to Phenomenology. London: Routledge. 
doi.org/ 10.4324/9780203196632
Munsterberg, Hugo (1916). The photoplay: A Psychological Study. New York.
doi.org/10.25969/mediarep/16199.
Polit, DF. & Beck & Hungler, BP. (2001). Nursing Research (6th ed.). Philadelphia: Lippincott.
Quicke, Andrew (2009). “Phenomenology and Film: An Examination of a Religious Approach to Film Theory by Henri Agel and Amédée Ayfre”, Journal of Media and Religion, 4(4), 235-250. doi.org/10.1207/s15328415jmr0404_2
 Quiroga, Perla Carrillo (2013). “Embodiment and the Senses in Travelogue Filmmaking.” Doctoral dissertation, University of Westminster.
Sanders, P. (1982). “Phenomenology:  A New Way of Viewing Organizational Research.” Academy of Management Review. 7 (3). Pp 353-360. 
doi.org/10.2307/257327
Sobchack, Vivian (1992). The Address of the Eye: A Phenomenology of Film Experience. Oxford: Oxford University Press. 
Sobchack, Vivian (2004). Carnal Thoughts: Embodiment and Moving Image Culture. Berkeley: University of California Press. 
Sokolowski, R. (2000). Introduction to phenomenology. UK: Cambridge University Press.
Van Manen, M. (1990). Reaserching Lived Experience: Human Science for an Action Sensitive Pedagogy. Ontario: University of Western Ontario Press.
Virilio, P. (1997). Open Sky. Tr. by J. Rose Trans. London: Verso. 
Waugh, W. L. & Waugh, W. W. (2006). “Phenomenology and Public Administration.” in Lynch, T. D. & Cruise, P. L. (Eds). Handbook of Organizational Theory and Management: the Philosophical Approach. London & New York: Taylor & Francis Group. Pp. 4876-510.  
doi:10.1201/9781420026436.ch22
Yacavone, Daniel (2016). “Film and the Phenomenology of Art: Reappraising Merleau-Ponty on Cinema as Form, Medium, and Expression.” New Literary History. 47 (1). doi:10.1353/nlh.2016.0001.