آزادی به ‌مثابۀ اصل حاکم بر مردم‌سالاری در اندیشۀ فرخی یزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق عمومی گروه حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 استادیار حقوق، گروه حقوق، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

هدف این نوشتار بررسی مفهوم آزادی و مقوله‌های مختلف آن، به‌ویژه آزادی بیان در اشعار فرخی یزدی با رویکردی بین­رشته­ای و از منظری حقوقی است؛ از این منظر، مفهوم آزادی با مفهوم «حق­داشتن» گره می‌خورد و آزادی عبارت می‌شود از: نبودِ مانع و فقدان محدودیت. آزادی همانند مفاهیمی چون عدالت و نظم عمومی، انتزاعی است که به­ویژه در علوم مختلف مورد مناقشه و تفاسیر متعدد قرار گرفته است. از طرفی آزادی به ‌عنوان یکی از اصول حاکم بر مردم‌سالاری به شمار می­رود و از سویی دیگر این آزادی در اشعار شعرا دارای جایگاهی سترگ و والاست؛ پس آدمی در برابر اندیشه‌ای که خواهان گرفتن  حقوق اساسی وی بوده است، دست به رویکردی متنازع می‌زند؛ از این رو آزادی امری مهم و بنیادین تلقی می‌شود؛ چراکه انسان را به امری سوبژکتیو بدل می‌کند. شروع سویه‌های این تقابل در ایران را می‌توان در دورۀ مشروطه یافت. متفکرین عصر مشروطه که تحت‌ تأثیر این نگرش قرار داشتند، سعی در اثبات مفهوم آزادی به‌ عنوان یک حق کردند. یکی از متفکرین دورۀ مشروطه که در بطن این مناقشه قرار داشت، فرخی یزدی بود. اگرچه فرخی در باب بیان آزادی و ضرورت آن برای دموکراسی در اشعار خود به گونة مستقیم نپرداخته است؛ اما درصدد دست­یابی به ‌نوعی از دموکراسی در زمانۀ خویش بوده است که لازمۀ تحقق آن، رسیدن به انواع آزادی‌هایی است که امروزه در اسناد متعدد بشری در زمرۀ آزادی‌های بنیادین بشری قرار گرفته است. حال پرسش  اینجاست که منظور فرخی یزدی از آزادی، کدام مصادیق از آزادی است؟ برای یافتن پاسخی درخور، به استفاده از روشی توصیفی و تحلیلی روی می‌آوریم و تلاش برای یافتن پاسخ را با پرداختن به مفهوم آزادی و انواع آن در قالبی حقوقی گره می‌زنیم. این‌گونه پیوندی نیک و میان‌رشته‌ای میان ادبیات و حقوق برقرار می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آذری، علی (تابستان ۱۳۸۴). «بررسی محدودیت‌های آزادی بیان در نظام بین‌المللی حقوق بشر و ارزیابی نظام حقوقی ایران.» پایان‌‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
ابراهیم‌‌پور، حبیب؛ الیکی، فهیمه (تابستان ۱۳۹۵). «بررسی نقش حکمرانی خوب در کارآمدی دولت‌‌ها.» در مجموعۀ مقالات کنفرانس بین‌‌المللی نخبگان مدیریت، تهران، موسسه سرآمد همایش کارین. 
استورات میل، جان (۱۳۸۵). رساله‌‌ای دربارۀ آزادی. تهران: علمی و فرهنگی.
اسلامی، علی؛ جهانگیر، زهرا؛ کاوه پیش‌‌قدم، محمدکاظم (پاییز ۱۳۹۷). «بررســی تطبیقــی مفهــوم آزادی و مصادیــق آن در منشــور حقــوق شــهروندی و اعلامیــۀ جهانــی حقــوق بشــر.» پژوهش‌‌های حقوقی. دوره 20، شماره 45. صص 123-95  
انصاری، باقر (۱۳۹۷). حقوق رسانه. تهران: سمت.
باقری، ساعد؛ محمودی، سهیل (۱۳۸۹). در هـوای آزادی: گزیـدۀ شـعر فرخـی یـزدی. تهران: امیرکبیر.
برلین، آیزیا (۱۳۹۱). چهارمقاله دربارۀ آزادی. ترجمۀ محمدعلی موحد. تهران: خوارزمی.
پولادی، کاوه (۱۳۸۸). «حقوق بشر در بازبینی و بازاندیشی پوزیتیویسم جدید: تأملاتی در اندیشه‌‌های فوکو در پهنۀ حقوق بشر.» تحقیقات حقوقی. دورۀ چهاردهم، شمارۀ 53. صص 380-319
پیشوایی علوی، محسن؛ سرباز، حسن؛ راشدیان، منیژه (بهار و تابستان ۱۳۹۶). «بررسی تطبیقی مقولۀ آزادی در شعر معروف رصافی و فرخی یزدی». مطالعات تطبیقی فارسی. سال دوم، شمارۀ ۳.صص 84-61
حسینی کازرونی، سیداحمد (۱۳۷۸). دیوان فرخی یزدی. تهران: ارمغان. 
خسروی، رکن‌الدین (مهر۱۳۷۰). «سرود آزادی از لبان دوخته.» چیستا، شمارۀ 81.صص 19-6
صادق‌‌حقیقت، سیدعلی موسوی (۱۳۹۰). مبانی حقوق بشر. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
فرخی یزدی، محمد (۱۳۶۳). دیوان اشعار. به کوشش حسین مکّی. تهران: سپهر.
فلسفی، هدایت‌‌الله (۱۳۸۱). «حق، صلح و منزلت انسانی: تأملاتی در مفاهیم، قاعدۀ حقوقی، ارزش اخلاقی و بشریت.» حقوقی بین‌‌المللی. شمارۀ ۲۶. صص ۱۳۰ـ۲۵.
قاری‌ سیدفاطمی، ‌سیدمحمد (بهار1384). «توسعۀ قلمرو و تضمین محدودیت: آزادی بیان در آیینۀ حقوق بشر معاصر، مبانی نظری و پیامدهای حقوقی.» تحقیقات حقوقی. شمارۀ 41. صص 2۹۲ـ2۳۹.
قاری سیدفاطمی، سیدمحمد (1388). حقوق بشر معاصر: جستارهایی تحلیلی در حق‌‌ها و آزادی‌‌ها. جلد دوم. تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌‌های حقوقی شهر دانش.
قاری سیدفاطمی، سیدمحمد (۱۳۹۶). حقوق بشر معاصر: درآمدی بر مباحث نظری مفاهیم مبانی قلمرو و منابع. جلد اول. تهران: نگاه معاصر.
قاضی شریعت‌‌پناهی، ابوالفضل، (1398). بایسته‌‌های حقوق اساسی. تهران، مجد.
هاشمی، سیدمحمد (۱۳۹۳). حقوق بشر و آزادی‌های اساسی. تهران: میزان.
African Charter on Human and Peoples’ Rights. Concluded at Nairobi on 27 June 1981(1981) United Nations Treaty Series, 1520 1988(26363).
 Berlin, I. (1969). “Two Concepts of Liberty.” Four Essays on Liberty V. 1. Oxford University Press.
Brown, G. (2016). The Universal Declaration of Human Rights in the 21st Century: A Living Document in a Changing World (1st ed., V. 1) [E-book]. Cambridge. https://doi.org/10.11647/OBP.0091.
Campa, N. T. (2018). “Positive Freedom and the Citizen in Athens.” Polis: The Journal for Ancient Greek and Roman Political Thought 35 (1). Pp. 1-32. doi: https://doi.org/10.1163/20512996-12340138
Council of Europe. (2021, August 1). European Convention on Human Rights. https://www.Echr.Coe.Int/Documents/Convention_eng.Pdf. Retrieved September 4, 2022.
International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families. (December1990).
Malpas, J. Donald Davidson. In Edward N. Zalta (ed.). The Stanford Encyclopedia of    Philosophy (Winter 2012 ed.), Stanford University. 
             http://plato.stanford.edu/archives/win2012/entries/davidson/.
Shestack, J. J. (2000). Review of the book The Universal Declaration of Human Rights: Origins, Drafting, and Intent. By Johannes Morsink. American Journal of International Law, 94 (3). Pp. 600–603. doi.org/10.2307/2555332        
Stewart, M. P. (1989). “The Convention on the Rights of the Child.” Social Policy & Administration. 21(1). Pp. 99–101. https://doi.org/10.1111/j.1467-9515.1989.tb00500.xUnited Nations Human Rights Declaration (1948) 
      https://ohchr.org/en/UDHR/Documents/UDHR_Translations/eng.pdf.
World Summit Outcome. Resolution 60/1. Sixtieth Session. (2005)