اسطوره و افسانه: کاربردی بینامتنی در بازی ها و اسباب بازی‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانش آموخته دکتری پژوهش هنر، مدرس مدعو گروه نقاشی، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران

چکیده

امروزه در حوزۀ رویکردهای میان­ رشته‌ای مقولات نسبتاً جدیدی مطرح شده است. مباحث میان­ رشته‌ای، محدود به مبانی نظری صرف نمی‌شود و به کمک آن، راه برای کاربردی­سازی علوم انسانی، خصوصاً ادبیات هموار شده است. ظهور ادبیات در بازی و اسباب­ بازی، طرحی نو در خوانش مخاطبان ایجاد کرده است. در اندیشۀ نشانه­ شناسانی چون رولان بارت، بازی و اسباب­ بازی‌ها در کنار بسیاری دیگر از نظام‌های نشانه‌ای، به مثابۀ متن، مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این متون به سبب ریشه داشتن در فرهنگ و ادبیات هر سرزمین، ازجمله داستان‌های اسطوره‌ای و افسانه‌ای، قابلیت بازتولید و تبدیل شدن یه یک گونه هنری دیگر را دارند و از این رو زمینه کاربردی سازی ادبیات را بیشتر فراهم می کند. در این مقاله پس از طرح متنیت بازی‌ها، به این سؤال پرداخته‌ایم که بازی و اسباب­ بازی‌های برگرفته از اسطوره‌ها و افسانه‌ها چه مؤلفه‌هایی از بینامتنیت دارند و چه نتایج احتمالی از این مقولۀ بینارشته‌ای می‌توان در حوزۀ ادبیات و کاربردی‌سازی آن متصور شد؟ در این مقاله که با روش توصیفی­ تحلیلی و از مسیر مطالعات کیفی انجام شده است، بازی‌ها و اسباب­بازی‌ها به عنوان نشانه‌های دلالت­ گر و متن در نظر گرفته می‌شوند و می‌توانند برگرفته از فرهنگ  ادبی و ملی اقوام باشند و این­گونه خوانشی متفاوت از اسطوره‌ها و افسانه‌ها به کمک این نشانه‌ها برای مخاطب ایجاد شود. کشف روابط بینامتنی بازی و اسباب­ بازی‌ها و اسطوره‌ها و افسانه‌های هر سرزمینی به عنوان راهکاری برای تولید بازی متناسب با زمینۀ ادبی و انتقال آن به مخاطب در نظر گرفته می‌شود و می­تواند ژانر ویژه‌ای ایجاد کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آلن، گراهام (1392). بینامتنیت. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: مرکز.
احمدی، بابک (1381). ساختار و هرمنوتیک. چاپ دوم. تهران: گام نو.
اسد فلسفی‌‌زاده، سارا؛ محمدزاده، مهدی (1393). «اسباب‌‌بازی‌های چوبی سنتی در ایران: تداوم فرهنگ بومی.» فرهنگ مردم ایران. شمارۀ 38 و 39. صص 126ـ104.
بارت، رولان (1370). عناصر نشانه‌‌شناسی. ترجمۀ مجید محمدی. تهران: الهدی.
بارت، رولان  (1373). «مرگ نویسنده.» ترجمۀ داریوش کریمی. هنر. شمارۀ 25. صص 381ـ377.
بارت، رولان  (1386 الف). اسطوره، امروز. ترجمۀ شیرین‌دخت دقیقیان. تهران: مرکز.
بارت، رولان  (1386 ب). لذت متن. ترجمۀ پیام یزدانجو. چاپ چهارم. تهران: مرکز.
حسین‌‌زاده، علیحسین؛ نواح، عبدالرضا؛ نجفی شبانکاره، فریدون (1390). «بازآفرینی اسطوره‌های تاریخی در بازی‌های رایانه‌ای.» مطالعات قدرت نرم. سال اول، شمارۀ 4. صص 126-97.
رضایی، عرب‌علی (1382). واژگان توصیفی ادبیات. تهران: فرهنگ معاصر.
سلطان‌‌القرائی، صادق (1387). «اسطوره‌ها و شاهکارهای ادبی: خدمات کودک و نوجوان (در حوزۀ کتابداری).» دانشنامه. شمارۀ 1. صص 95ـ75.
سلیمانی، مرضیه (1389). «سایه‌های اسطوره در سویه‌های تاریخ‌‌نگاری.» کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. شمارۀ 149. صص 73ـ68.
کراپ، الکساندر (1377). درآمدی بر اسطو‌‌ره‌‌شناسی: جهان اسطوره‌‌شناسی 1. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز.    
کرایی‌شیراز، محمدصادق (1395). «طراحی اسباب‌‌بازی و بازی بر اساس اساطیر و شخصیت‌‌های باستانی ایران با رویکرد طراحی تعاملی و احساس‌‌گرا برای گروه سنی نوجوان و جوان.» پایان‌‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ طراحی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
کوثری، مسعود (1389). عصر بازی (بازی‌های ویدیویی و رایانه‌ای در جامعۀ معاصر). تهران: دریچۀ نو.
گیرو، پیر (1383). نشانه‌‌شناسی. ترجمۀ محمد نبوی. تهران: آگه.
محمودی، علی (1394). «شکل‌گیری ایران در اسطوره‌های آفرینش و هویت ملی در ایران.» راهبرد اجتماعی و فرهنگی. سال پنجم، شمارۀ 18. صص 143-107.
موسوی، هدی‌‌السادات؛ سراجی، فرهاد (1398). «ارزیابی کیفیت شش "بازی ‌جدی" تولیدشده در ایران.» مطالعات فرهنگ‌‌ـ ارتباطات. سال بیستم، شمارۀ 47. صص 287ـ265.
نامورمطلق، بهمن (1394). درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.
ندایی‌‌فرد، احمد؛ اکبریان، الناز (1396). اسباب‌‌بازی و هویت کودک ایرانی. تهران: مرکب سفید.
یاحقی، محمدجعفر (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
Myers, David (2018). “A Toy Semiotics, Revisited.” In Magalhães, L., Goldstein, J. (Eds.), In Toys and Communication (Рp. 47-60). London: Palgrave Macmillan. 
Thibault, Mattia (2014, September 16-20). [Conference presentation] Toward a Semiotic Analysis of Toys. New Semiotics between Tradition and Innovation, 12th World Congress of Semiotics, Sofia 2014 New Bulgarian University. Southeast European Center for Semiotic Studies. Рp. 989- 998. https://iass-ais.org/proceedings2014/Semio2014Proceedings.pdf 
Thibault, Mattia (2016a). “Lotman and Play: For a Theory of Playfulness based on Semiotics of Culture.” Sign Systems Studies. 44 (3). Рp 295-325. https://doi.org/10.12697/SSS.2016.44.3.01 
Thibault, Mattia (2016b). “Notes on the Narratological Approach to Board Games.” KOME − an International Journal of Pure Communication Inquiry. 4 (2). Рp 74-81. http://dx.doi.org/10.17646/KOME.2016.26
Thibault, Mattia & Katriina Heljakka (2018, Jul 11-13). Toyification. A Conceptual Statement. 8th International Toy Research Association World Conference, International Toy Research Association (ITRA). Paris. 
https://hal-univ-paris13.archives-ouvertes.fr/hal-02083004/document