تأثیرپذیری گوته از قرآن در دیوان غربی ـ شرقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات انگلیسی، گروه زبان و ادیبات انگلیسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا همدان، ایران

چکیده

بی‌گمان ادبیات تطبیقی ارتباط تنگاتنگی با مطالعات ترجمه دارد و دست کم در یکی از قلمروهای آن، بررسی تأثیرات ادبی بین فرهنگ‌ها و ادبیات‌های مختلف، این ارتباط ملموس‌تر و جدی‌تر است. نویسندۀ بلندآوازۀ آلمانی، گوته، از دوران دانشجویی به مشرق زمین، در معنای وسیع کلمه، علاقه‌مند بود و در این باره پیوست آثاری را به زبان‌های مختلف اروپایی مطالعه می‌کرد. در خلال این مطالعات بود که وی با کتاب آسمانی مسلمانان، قرآن، نیز آشنا شد و شدیداً تحت تأثیر آن قرار گرفت. این تأثیرپذیری در برخی از اشعار او به ویژه در جامع‌ترین دفتر شعرش، دیوان غربی ـ شرقی (1819)، کاملاً مشهود است. جستار حاضر بر آن است که از طریق مبانی نظری ادبیات تطبیقی، قلمرو مطالعات تأثیر و تأثر، و با تکیه بر مستندات و شواهد تاریخی این تأثیرپذیری را بررسی کند. چنان که خواهد آمد، گوته به مدد ترجمه بود که متنی مختلط آفرید و از رهگذر آن الفاظ، عبارات، تصاویر و مضامین جدیدی به اثرش افزود. در ابتدا نشان داده‌ایم که وی چگونه و از رهگذر چه کسانی با قرآن کریم آشنا شد و چه ترجمه-های از این اثر را در اختیار داشت. در ادامه افزون بر دفترهای دوازده‌گانۀ دیوان غربی ـ شرقی، موخرۀ نسبتاً بلند آن نیز بررسی شده، و تقریباً تمام تأثیرپذیری‌ها و اقتباس‌ها استخراج و آیاتی را که سرچشمۀ الهام او بوده نیز ذکر شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم (1394). ترجمۀ سیدعلی موسوی گرمارودی. تهران: قدیانی.  
انوشیروانی، علی‌‌رضا (1391). «ادبیات تطبیقی و ترجمه‌‌پژوهی.» ادبیات تطبیقی (ویژه‌‌نامۀ نامۀ فرهنگستان). دورۀ سوم، شمارۀ 1، صص. 25ـ7.
بورگل، یوهان کریستف (1370). سه رساله دربارۀ حافظ. ترجمۀ کوروش صفوی. تهران: مرکز.
بهجت، حمیده (1398). ارمغان شرق (ایران در آینۀ ادبیات آلمانی). تهران: بهجت.
بیروس، هندریک (1389). «دیدار غرب و شرق در هجرت گوته.» در دیدار غرب و شرق در هجرت گوته: دیوان یوهان ولفگانگ گوته از نگاه میان‌‌فرهنگی. محمود حدادی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی. صص. 32ـ15.
پراور، ز. س. (1393). درآمدی بر مطالعات ادبی تطبیقی. ترجمۀ علیرضا انوشیروانی و مصطفی حسینی. تهران: سمت.
تفضلی، حمید (1379). «نگرشی بر جایگاه حافظ در دیوان غربی‌‌ـ شرقی گوته.» ایران‌‌نامه. شمارۀ 70، صص. 104ـ87.
گوته، یوهان ولفگانگ (1381). دیوان غربی‌‌ـ شرقی. ترجمۀ محمود حدادی. تهران: بازتاب‌‌نگار.
حدادی، محمود (1389). دیدار غرب و شرق در هجرت گوته: دیوان یوهان ولفگانگ گوته از نگاه میان‌‌فرهنگی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی. 
گوته، یوهان ولفگانگ. (1385). دیوان شرقی. ترجمۀ شجاع‌‌الدین شفا. چاپ سوم. تهران: نخستین.
گوته، یوهان ولفگانک. (1390). دیوان غربی‌‌ـ شرقی. ترجمۀ کورش صفوی. چاپ سوم. تهران: هرمس.
گراسمن، ادیت (1391). «چرا ترجمه مهم است؟» ادبیات تطبیقی (ویژه‌‌نامۀ نامۀ فرهنگستان). دورۀ سوم، شمارۀ 1، صص. 49ـ26.
ناقد، خسرو (1389). در ستایش گفت‌‌وگو. تهران: جهان کتاب.
ویزه، بنو فون (1389). «از پختگی بلوط پاییزی.» در دیدار غرب و شرق در هجرت گوته: دیوان یوهان ولفگانگ گوته از نگاه میان‌‌فرهنگی. محمود حدادی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی. صص. 62ـ59.
Damrosch, David (2009). “Converstions on World Literture” in The Princeton Sourcebook in Comparative Literature. (Eds) David Damrosch, Natalie Melas, Mbongiseni Buthelezi. Princeton:  Princeton University Press.
Einboden, Jeferry (2005). “The Genesis of Weltliterature: Goethe’s West- Ostlicher Divan and Kerygmatic Pluralism.” Literature & Theology, vol. 19. no. 3, pp. 238-250.
Gentzler, Edwin (2008). Translation and Identity in the Americas: New Directions in Translation Theory. London and New York: Routledge. 
Huang, Shih-Yen (2014). “Translation and World Literature in Goethe’s West-East Divan”. Tamkang Review, 45. 1, pp. 105-128.
Mommsen, Katharina. (2014). Goethe and the Poets of Arabia. Trans. Michael M. Metzger. Boydell & Brewer, Camden House.
Strich, Fritz (2013). Goethe and World Literature. London: Literary Licensing, LLC.