بازتاب مفاهیم اصلی توسعه در رسانه‌های جانشین روایت نیم قرن مدرنیزاسیون در رمان‌های شاخص فارسی (1340 تا 1380)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد علوم ارتباطات، گروه علوم ارتباطات دانشگاه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، گروه علوم ارتباطات دانشگاه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

3 دانش آموخته دکتری علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، گروه علوم ارتباطات دانشگاه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

بررسی روایت مدرنیزاسیون در رمان­های شاخص فارسی، پژوهشی در حوزۀ­ مطالعات میان­رشته­ای علوم ارتباطات و ادبیات داستانی است. در این پژوهش، رمانِ شاخص به­مثابۀ­ رسانۀ­ جایگزینی در نظر گرفته شده است که می‌تواند با بیان روایت­های خاصی، بازگوکنندۀ­ شرایط روز جامعه در هر دورانی باشد. آنچه در این مطالعه مورد بررسی قرار می­گیرد، بازتاب گفتمان مدرنیزاسیون در رمان­های شاخص 5 دهه (1380ـ1340) است. این پژوهش در پی اثبات و تبیین کارکردهای رسانه­ای رمان در بیان مفاهیم مدرنیزاسیون است. به­منظور پردازش این موضوع، رمان­های شاخص 5 دهه، براساس نمونه‌گیری «مورد مشهور» و نظرسنجی از صاحب‌نظران، منتقدان، نویسندگان و هم‌چنین روزنامه‌نگاران حوزۀ­ ادبی انتخاب شد. تحلیل روایت نیز روش این پژوهش است که براساس دیدگاه روایت‌شدۀ‌ رویکرد روایت‌شناسی جرالد پرینس که از نظریه‌پردازان ساختارگراست، انجام شده است. برمبنای نتایج به­دست­آمده از این تحقیق، مدرنیزاسیون که براساس نظریه­های توسعه، در گسترۀ­ وسیعی از بافت­های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و حتی روان­شناختی قابل بررسی ا­ست، در رویدادهای روایت­شدۀ­ رمان­های منتخب قابل مشاهده است؛ روایت­های این رمان­ها با شرایط روز هر دوره هم­خوان است. همچنین توسعۀ‌ سیاسی، نقد سیاسی و نقد دولتمردان، عقلانیت سیاسی­ـ اجتماعی، مذهب، مهاجرت، شکاف طبقاتی و زنان مفاهیمی هستند که در تمام این رمان‌ها وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


بامفیلد، بریان (1381). آیا کتاب مهم است؟ ترجمۀ میترا میرشکار سیاهکل. با مشارکت و حمایت مرکز تحقیقات و مطالعات فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. تهران: کویر.
برمن، مارشال (1386). تجربه مدرنیته (هر آن‌چه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا می‌رود). ترجمۀ مراد فرهادپور، تهران: طرح نو.
بهنام، جمشید (1382). «تمدن و تجدد (گفت‌‌وگو).» کتاب ماه علوم اجتماعی. دورۀ شست و هفتم، شمارۀ 8ـ7، صص. 83ـ1.
پارسانسب، محمد (1389). رمان تاریخی فارسی (نقد، نظریه، تاریخچه). تهران: چشمه.
پاینده، حسین (1388). «رمان رئالیستی یا سند اجتماعی؟ نگاهی به مدیر مدرسه‌‌ آل‌احمد.» جامعه‌‌شناسی هنر و ادبیات. دورۀ اول، شمارۀ 2، صص. 98ـ69.
پرینس، جرالد (1391). روایت‌شناسی: شکل و کارکرد روایت. ترجمۀ محمد شهبا. تهران: مینوی خرد.
پیرزاد، زویا (1395). چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم. چاپ شصت و ششم. تهران: مرکز.
تامپسون، ب. جان (1380). رسانه‌ها و مدرنیته: نظریۀ اجتماعی رسانه‌ها. ترجمۀ مسعود اوحدی. تهران: سروش.
حری، ابوالفضل (1392). روایت‌شناسی: راهنمای درک و تحلیل ادبیات داستانی (مجموعه‌ پانزده جستار). تهران: لقاءالنور.
خانیکی، هادی (1384). «بنیان‌های مطالعات ارتباطات و توسعۀ ملی در ایران.» علوم اجتماعی. دورۀ دوازدهم، شمارۀ 29ـ28، صص. 56ـ7.
خانیکی، هادی (1393). «اندیشۀ پیشرفت و الگوی ارتباطات و توسعۀ‌ ملی در ایران.» سومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ واکاوی مفاهیم و نظریه‌‌های رایج توسعه و تجارب ایران و جهان: به سوی نظریه‌‌ اسلامی ایرانی پیشرفت. تهران: مرکز الگوی اسلام پیشرفت.
دست‌غیب، عبدالعلی (1386). از دریچۀ نقد (گفتارها و جستارهای انتقادی ادبی). جلد اول. به کوشش علیرضا قوجه‌‌زاده. تهران: خانۀ‌ کتاب.
دولت‌آبادی، محمود (1385). جای خالی سلوچ. چاپ ششم. تهران: چشمه.
عاملی‌رضایی، مریم (1391). «تحلیل تقابل سنت و مدرنیته در رمان اجتماعی پس از انقلاب اسلامی.» پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ‌ 25، صص. 161ـ133.
علیزاده، غزاله (1394). خانۀ ادریسی‌ها. چاپ ششم. تهران: توس.
فصیح، اسماعیل (1394). زمستان 62. چاپ هشتم. تهران: ذهن‌آویز.
گلشیری، هوشنگ (1350). شازده‌‌احتجاب. چاپ دوم. تهران: زمان.
لرنر، دانیل (1383). گذر جامعۀ سنتی: نوسازی خاورمیانه. ترجمۀ غلامرضا خواجه‌سروی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
لوکاچ، جورج (1387). جامعه‌شناسی رمان. ترجمۀ محمدجعفر پوینده. تهران: ماهی.
موثقی، احمد (1391). نوسازی و توسعۀ‌ سیاسی. تهران: میزان.
هادیلو، علی (1390). «گونه‌شناسی رمان‌های تأثیرگذار بعد از کودتای 28 مرداد.» پایان‌نامۀ‌ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ علوم ارتباطات، دانشگاه علامه طباطبایی.
هلپرین، جان (1386). نظریه‌‌های رمان. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: نیلوفر.
Frow, J., Hardie, M., & Rich, K. (2019).“The Novel and Media: Three Essays.” Journal of Language, Literature and Culture, 66(1),   pp. 1–15. doi:10.1080/20512856.2019.159549