بازنمایی گفتمان گذشته در متون روایی دیداری: مطالعة موردی فیلم‌های گذشته و پلة آخر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولایت، سیستان و بلوچستان، ایرانشهر، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ولایت، سیستان و بلوچستان، ایرانشهر، ایران

چکیده

سینما همچون دیگر متون نوشتاری و دیداری، بازتاب‌دهندة ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی است و از این­رو می‌تواند در تحلیل‌های بین‌رشته‌ای زبانی و فرهنگی مورد توجه قرار گیرد. تحلیل گفتمان این‌گونه متون، یکی از روش‌هایی است که می‌تواند ارتباط متن با جامعه را از منظر جزییات به­کاررفته در متن بررسی کند و یافته‌های ارزشمندی را فراروی پژوهشگران قرار دهد. از میان همة روش‌های تحلیل گفتمان، روش لاکلاو و موفه، روشی کارآمد در بررسی‌های متونی است که در آن­ها ارجاعات مربوط به اجتماع اهمیت دارد. این روش از یک‌سو ریشه در مارکسیسم دارد و از سویی از منظر پساساختارگرایی به پدیده‌ها نظر می‌کند. هدف این پژوهش، ارائة الگویی برای گفتمان‌های مربوط به گذشته در متون روایی است؛ زیرا به نظر می‌رسد امروزه، گذشته در متون روایی دیداری به مسئله تبدیل ‌شده است و از این منظر، بررسی درون‌مایة گذشته در متون معاصر اهمیت بسیاری دارد. این پژوهش قصد دارد با روش تحلیل گفتمان لاکلاو و موفه و از طریق بررسی نشانه­های متن، به تحلیل بین‌رشته‌ای گذشته‌گرایی در دو فیلم پلة آخر و گذشته بپردازد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد، گذشته در این متون به صورت گفتمان‌های متفاوتی، ازجمله حذف، جبران، بازگشت و تثبیت بازنمایی شده است. هر یک از این گفتمان‌ها نمایندة خاص مواجهة با گذشته از سوی طبقات مختلف در جامعۀ امروز ایرانی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آزادی‌نژاد، محمدرضا و دیگران (1399). «تحلیل گفتمان انتقادی پیام‌های فرهنگی و سیاسی بیلبوردهای شهرداری تهران.» رسانه‌های دیداری و شنیداری. شمارة 33. صص 207ـ181. 
اباذری، یوسف؛ امیری، نادر (1384). «بازخوانی رمان شوهر آهوخانم.» مطالعات فرهنگی و ارتباطات. دورۀ‌ اول، شمارۀ 4. صص 78ـ55.
بارت، رولان (1373). «از اثر تا متن.» ترجمۀ مراد فرهادپور. ارغنون. شمارۀ ‌4. صص 66ـ 57.
پاینده، حسین (1393). داستان کوتاه در ایران. جلد سوم. تهران: نیلوفر.
تاجیک، محمدرضا (1379). گفتمان و تحلیل گفتمانی. تهران: فرهنگ گفتمان.
تاجیک، محمدرضا (1382). «پسامارکسیسم به روایت لاکلاو و موفه.» گفتمان. شمارة 9. صص 34ـ11.
تیلور، استفنی (1397). تحلیل گفتمان چیست؟ ترجمة عرفان رجبی و پدرام منیعی. تهران: نویسۀ پارسی.
حسینی سروری، نجمه؛ طالبیان، حامد (1392). «بازنمایی هویت طبقة متوسط مدرن شهری در آثار مصطفی مستور.» مطالعات فرهنگی و ارتباطات. سال چهاردهم، شمارة 21. صص 213ـ179.
حقیقت، سیدصادق (1397). «هویت ایرانی‌‌ـ اسلامی: تحلیلی گفتمانی.» حقوق بشر. سال سیزدهم، شمارة 25. صص 110ـ91.
خلجی، عباس (1386). «ناسازه‌های نظری و ناکامی سیاسی گفتمان اصلاح‌طلبی (1384ـ1376).»پایان‌‌نامۀ دکترا. دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. 
ذکایی، سعید؛ والا، مسیحا (1399). «سیاست حافظه، حافظۀ فرهنگی و ترومای فرهنگی در تاریخ معاصر ایران.» مطالعات فرهنگی و ارتباطات. دورۀ شانزدهم، شمارۀ 58. صص 33ـ11.
راودراد، اعظم؛ سلیمانی، مجید (1391). «بازنمایی گفتمان‌های "تجربۀ دینی" در سینمای ایران بعد از انقلاب اسلامی.» مطالعات فرهنگی و ارتباطات. دورة هفتم، شمارة 25. صص 70ـ39.
رشیدیان، عبدالکریم (1393). فرهنگ پسامدرن. تهران: نشر نی.
سلطانی، سیدعلی‌اصغر؛ تفرشی، امیرعلی (1394). «تحلیل گفتمان برنامه‌های تولیدی شبکة "من و تو".»  مطالعات رسانه‌های نوین. سال اول، شمارة 3. صص 164ـ125.
فاضلی، محمد (1383). «گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی.» پژوهشنامة علوم ‌انسانی و اجتماعی. شمارة 14. صص 107ـ81.
فرهادی، اصغر (فیلم‌نامه‌نویس و کارگردان). (1392). گذشته [فیلم سینمایی]. رسانة فیلمسازان جوان. 130 دقیقه.
قاسمی‌پور، قدرت (1387). «زمان و روایت.» نقد ادبی. شمارة 2. صص 143ـ122.
مارش، دیوید؛ استوکر، جری (1378). روش و نظریه در علوم سیاسی. ترجمۀ امیرمحمد حاجی‌‌یوسفی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
مصفا، علی (فیلمنامه‌نویس، کارگردان). (1390). پلة آخر[فیلم سینمایی]. موسسة رسانه‌های تصویری. 90 دقیقه.
مقدمی، محمدتقی (1390). «نظریة تحلیل گفتمان لاکلا و موفه و نقد آن.» معرفت فرهنگی‌‌ـ ‌اجتماعی. سال دوم، شمارة 2. صص 124ـ91.
مکاریک ایرنا، ریما (1388). دانش‌نامة نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. چاپ سوم. تهران: آگه.
مکوئیلان، مارتین (1395). گزیده ‌مقالات روایت. چاپ دوم. تهران: مینوی خرد. 
هادیان، مرتضی؛ ثابت‌زاده، منصوره؛ ابوالحسن تنهایی، حسین (1397). «گفتمان شعوبی در آرای ناصرخسرو قبادیانی.» پژوهشنامة ادبیات تعلیمی. شمارة 40. صص 222ـ193.
هرمن، دیوید (1393). عناصر بنیادین در نظریه‌های روایت. ترجمۀ حسین صافی. تهران: نشر نی.
یورگنسن، ماریان؛ فیلیپس، لوییز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمۀ هادی خلیلی. تهران: نشر نی.
Todorov, Tzvetan (2001). The Uses and Abuses of Memory. (Lucy Golsan, Trans.) In Howard Marchitello (Ed.), What Happens to History: The Renewal of Ethics in Contemporary Thought (pp. 11-39). Routledge.
Laclau, Ernesto and Chantal Mouffe (2001). Hegemony and Socialist Strategy towards a Radical Democratic Politics (2nd Ed.). London: Verso.