در دورۀ ایلخانان، نخستین نسخ مصور شاهنامه تولید شد و اشعار فردوسی، زمینه‌ای مناسب برای تصویرسازی قرار گرفت. موضوع نگارۀ «نبرد کیخسرو با افراسیاب» در شاهنامۀ بایسنغری و طهماسبی، الهامگرفته از اشعار فردوسی است که در هر دو نسخه یکسان است؛ اما نگارهها تفاوتهایی دارند که به دلیل داشتن تغییرات در بیان بصری حائز اهمیت هستند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل و مقایسه دگرگونیهای تصویرسازی نگارهها می‌خواهد ژرفساخت داستان را آشکار کند؛ از اینرو به این پرسش می‌پردازد که نگارگران شاهنامۀ بایسنغری و طهماسبی، چگونه داستان نبرد کیخسرو با افراسیاب را به تصویر کشیده‌اند؟ شیوۀ تحلیل در این پژوهش، بین‌رشته‌ای است و از رویکرد ساختارگرایی با تکیه بر نظریۀ ولادمیر پراپ برای تحلیل متن و تصویر استفاده می‌شود. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که هر دو نگاره در تطبیق با شاهنامۀ فردوسی دچار دگرگونی ساختاری هستند. در این امر، دلایلی مانند متأثرشدن از هنجارهای سیاسی، نظامی، اجتماعی و مذهبی، همچون شرایط ایدئولوژیک حاکم بر زمانه و زمینه و اعتقادات شخصی پادشاهان بهعنوان سفارش‌دهندگان و مکاتب حاکم بر نگارگری مؤثر بوده‌اند. همچنین سبک شخصی نگارگران در بروز ویژگی‌های تصویرسازی، سبب ایجاد دریافت متفاوت از داستان فردوسی شده است. این امر حاکی از نوعی دگرگونی ساختاری در عوامل بیرونی و درونی، از قبیل حذف شخصیت رستم، توس و سپس جانشینی شخصیت بایسنغرمیرزا به جای کیخسرو بهعنوان قهرمان در نسخۀ بایسنغری و جانشینی شاهطهماسب به‌جای کیخسرو در نگارۀ نسخۀ طهماسبی است.
اسکولز، رابرت (1380). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: آگاه. انصاری یکتا، مریم؛ احمدی پیام، رضوان (1393). «بررسی تطبیقی پوشش زنان تصویرشده در شاهنامۀ بایسنقری و طهماسبی.» زن در فرهنگ و هنر. دورۀ ششم، شمارۀ 6. صص 551 ـ531 . پاکباز، رویین (1۳۸۳). نقاشی ایرانی از دیرباز تا امروز. تهران: زرین وسیمین. پورنامداریان، تقی؛ هاشمی، رقیه (1390). «تحلیل داستان ملکوت با تکیه بر رویکرد ساختارگرایانه.» ادب فارسی. دورۀ اول، شمارۀ 6. صص38ـ17. ده‌‌ده‌‌جانی، جواد؛ زارع ابرقویی، احمد (1397). «بررسی نقوش سپرهای جنگی در نگارههای شاهنامۀ بایسنقری و طهماسبی.» مطالعات هنر اسلامی. دورۀ چهاردهم، شمارۀ 32. صص 145ـ132. زرین‌‌ایل، مهدی؛ کارگر جهرمی، وحید (1391). «نگارگری ایران در دوران تیموری.» تاریخ نو. دورۀ اول، شمارۀ 4. صص 177-143. زمانی، مرتضی (1396). داستان‌‌های شاهنامه. تهران: فانوس دانش. سیم، استوارت (1388). ساختارگرایی و پساساختارگرایی. ترجمۀ بابک محقق. تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن. فردوسی، ابوالقاسم (1350). شاهنامۀ فردوسی (از روی نسخۀ خطی بایسنقری؛ محل نگهداری: کتابخانۀ سلطنتی). تهران: از طرف شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران. فرضی، حمیدرضا؛ فخیمی فاریابی، فرناز (1392). ریخت شناسی«هفت خوان رستم از شاهنامه فردوسی.» براساس نظریه ولادمیر پراپ. پژوهشنامه ادب حماسی.دوره نهم، شماره 16. صص 75-63. لطیفیان، نارملا (1381). «بررسی ویژگی‌های تطبیقی نگارههای ایرانی در دوران تیموری و صفوی.» پایان‌‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ هنر، دانشگاه تربیت مدرس. ماه‌‌وان، فاطمه (1396). شاهنامه‌‌نگاری، گذر از متن به تصویر. تهران: معین. نجف‌‌پور، مجید (1382). «بررسی ویژگی‌های شاهنامۀ بایسنقری.» کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. شمارۀ 93. صص 67ـ 66. یزدان‌‌پناه، مریم؛ سلطانی، سیدحسن (1389). «بررسی مکتب نگارگری دورۀ صفوی با استفاده از نگارههای شاهنامۀ شاه‌‌طهماسبی.» کتاب ماه هنر. شمارۀ 93. صص 77ـ68. Canby, Sheila (2013). “Illuminating Shah Tahmasp’s Shahnameh.” In Robert Hillenbrand (Ed.), Ferdowsi, the Mongols and the History of Iran: Art, Literature and Culture from Early Islam to Qajar Persia (329-333). New York: I. B. Tauris.
رحیم زاده, غلامحسین, ذباح, محبوبه, & ذباح, علی. (1401). مطالعۀ تطبیقی داستان رزم کیخسرو و افراسیاب در نگارههای شاهنامۀ بایسنغری و طهماسبی با رویکرد ساختارگرایانه ولادمیر پراپ. مطالعات بین رشته ای ادبیات، هنر و علوم انسانی, 2(2), 1-22. doi: 10.22077/islah.2022.5696.1157
MLA
غلامحسین رحیم زاده; محبوبه ذباح; علی ذباح. "مطالعۀ تطبیقی داستان رزم کیخسرو و افراسیاب در نگارههای شاهنامۀ بایسنغری و طهماسبی با رویکرد ساختارگرایانه ولادمیر پراپ". مطالعات بین رشته ای ادبیات، هنر و علوم انسانی, 2, 2, 1401, 1-22. doi: 10.22077/islah.2022.5696.1157
HARVARD
رحیم زاده, غلامحسین, ذباح, محبوبه, ذباح, علی. (1401). 'مطالعۀ تطبیقی داستان رزم کیخسرو و افراسیاب در نگارههای شاهنامۀ بایسنغری و طهماسبی با رویکرد ساختارگرایانه ولادمیر پراپ', مطالعات بین رشته ای ادبیات، هنر و علوم انسانی, 2(2), pp. 1-22. doi: 10.22077/islah.2022.5696.1157
VANCOUVER
رحیم زاده, غلامحسین, ذباح, محبوبه, ذباح, علی. مطالعۀ تطبیقی داستان رزم کیخسرو و افراسیاب در نگارههای شاهنامۀ بایسنغری و طهماسبی با رویکرد ساختارگرایانه ولادمیر پراپ. مطالعات بین رشته ای ادبیات، هنر و علوم انسانی, 1401; 2(2): 1-22. doi: 10.22077/islah.2022.5696.1157
)
