تحلیل تطبیقی و بین‌رشته‌ای مسئولیت‌پذیری در نظریة معنادرمانی ویکتور فرانکل و مثنوی مولوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر تحلیل تطبیقی و بین­ رشته ­ای مسئولیت‌پذیری در معنادرمانی ویکتور فرانکل، روان­پزشک اتریشی و مولانا، شاعر و عارف نامدار ایرانی است. در معنادرمانی آزادی اراده و مسئولیت­پذیری توأمان و نمایانگر انسان­بودن است. به باور فرانکل شناخت مسئولیت راهی برای کشف معنای زندگی است. مولانا نیز مسئولیت‌پذیری را مبنای زندگی می‌داند و انسان را به پذیرش مسئولانه اعمال در دنیا و آخرت رهنمون می­سازد. او همچون فرانکل ما را در قبال خداوند، خود، دیگران، موقعیت و سرنوشت مسئول می‌شمارد و از فرافکنی برحذر می­دارد. هدف از این پژوهش بیان شباهت‌ها و تفاوت‌های دیدگاه این دو اندیشمند درخصوص مسئولیت‌پذیری و مقایسة یک نظریة مطرح روان­شناسی با اندیشة عرفانی­ تعلیمی مولاناست. پژوهش بین­ رشته ­ای حاضر به روش توصیفی­ تحلیلی درصدد پاسخ به این پرسش‌هاست که وجوه هم­سویی یا تفاوت­های احتمالی این دو دیدگاه در چیست؟ دستاورد پژوهش بیانگر این است که آبشخورهای دو اندیشه برای بیان یک آموزة واحد متفاوت است. فرانکل از منظر روان­شناسی وجودگرا و مولانا بر اساس آموزه­ های قرآنی و عرفان اسلامی به مسئولیت­ پذیری پرداخته است. فرانکل معتقد به کشف مسئولیتی منحصربه‌فرد در تمامی جنبه ­های زندگی است؛ اما مولانا غیر از باورمندی به مسئولیت ­های خاص هر فرد، مسئولیت ­های بنیادین انسانی را نیز بیان کرده است. به عقیدة فرانکل انسان در دنیا مسئول انتخاب­هایش است؛ اما در نگاه مولانا انسان نه­ تنها در دنیا مسئولیت انتخاب­ هایش را بر عهده دارد؛ بلکه با اعمال دنیایی پاداش و جزای اخروی خویش را نیز رقم می ­زند. فرانکل مسئولیت ­گریزی را نتیجة ناتوانی در کشف معنا می­ شمارد و مولانا آن را حاصل غلبة نفس اماره و ریشة بسیاری از بی ­اخلاقی ­ها می­داند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

 قرآن کریم (1396). ترجمة مسعود انصاری تالشی. تهران: جامی.
استعلامی، محمد (1393). مثنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی. تهران: سخن
انزابی‌نژاد، رضا؛ حجازی، بهجت‌‌السادات (بهار و تابستان 1384). «ناهشیاری هوشیارانۀ مولوی در دیوان شمس.»  کاوش‌‌نامه. سال ششم، شمارۀ 10. صص 38ـ9. 
انوشیروانی، علی‌‌رضا (بهار 1389). «ضرورت ادبیات تطبیقی در ایران.» ویژه‌نامۀ ادبیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی). سال اول، شمارۀ 1. صص 38ـ7.
انوشیروانی، علی‌‌رضا ( بهار و تابستان 1392). «مطالعات بینارشته‌‌ای ادبیات تطبیقی.» ویژه‌نامۀ ادبیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی). سال چهارم، شمارۀ 1 (پیاپی 7). صص9ـ3.  
بهرامی، غلامرضا؛ معنوی، عزالدین (1370). فرهنگ لغات و اصطلاحات روان‌پزشکی. تهران: دانشگاه تهران.
تقی‌یاره، فاطمه (پاییز و زمستان 1391). «استخراج مؤلفه‌های روان‌درمانگری وجودی از اندیشة جلال‌‌الدین محمد مولوی.» انسان‌‌پژوهی دینی. سال نهم، شمارۀ 28. صص 78ـ53.
رحمدل، غلامرضا؛ فرهنگی، سهیلا (پاییز 1387). «پژوهش‌‌های میان‌‌رشته‌‌ای در مطالعات ادب فارسی.» پژوهش‌‌های ادبی. سال پنجم، شمارۀ 21. صص 23-44.
رماک، هنری (پاییز و زمستان 1391). «تعریف و عملکرد ادبیات تطبیقی.» ترجمة فرزانه علوی‌‌زاده. ویژه‌نامۀ ادبیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی). سال سوم، شمارۀ 2 (پیاپی 6). صص73ـ54.
شولتس، دوان (1399). روان‌‌شناسی کمال. ترجمة گیتی خوشدل. تهران: پیکان. 
فرانکل، ویکتور (1393). خدا در ناخودآگاه. ترجمة ابراهیم یزدی. تهران: خدمات فرهنگی رسا. 
فرانکل، ویکتور (1394). فریاد ناشنیده برای معنا (روان‌درمانی و انسان‌گرایی). ترجمة مصطفی تبریزی و علی علوی‌‌نیا. تهران: فراروان.
فرانکل، ویکتور (1396). انسان در جستجوی معنای غایی. ترجمة احمد صبوری و عباس شمیم. تهران: آشیان.
فرانکل، ویکتور (1397الف). انسان در جستجوی معنا. ترجمة کیومرث پارسای. تهران: تمدن علمی.
فرانکل، ویکتور (1397ب). پزشک و روح. ترجمة فرخ سیف بهزاد. تهران: درسا. 
فرانکل، ویکتور (1397ج). تجدید خاطرات زندگی‌‌نامه خودنوشت ویکتور فرانکل. ترجمة مینو پریانی. تهران: آشیان.  
فرانکل، ویکتور (1397 د). میل به معنا. ترجمة کیومرث پارسای. تهران: تمدن علمی. 
فروزانفر، بدیع‌الزمان (1361). احادیث مثنوی. تهران: امیرکبیر. 
کتابی، احمد (پاییز و زمستان 1382). «مفهوم فرافکنی در اندیشه‌های مولوی.» دانشکدة ادبیات فارسی و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. شمارۀ 34 و 35. صص 68ـ37.
کتابی، احمد (1383). فرافکنی در فرهنگ و ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
کمپانی زارع، مهدی (1391). مولانا و مدرسة عشق. تهران: نگاه معاصر. 
کمپانی زارع، مهدی (1394). مولانا و اخلاقی‌‌زیستن. تهران: نگاه معاصر.
کمپانی زارع، مهدی (1396). مولانا و مسائل وجودی انسان. تهران: نگاه معاصر. 
مارشال، ماریا (1396). منشور معنادرمانی. ترجمة رحیم رابط. تهران: رشد.
مجلسی، محمدباقر(1429ه.ق). بحارالانوار. جلد 74. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
محمدپور، احمدرضا (1390). ویکتور امیل فرانکل، بنیان‌گذار معنادرمانی (فرادیدی بر روان‌شناسی و روان‌درمانی وجودی). تهران: دانژه.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1383). غزلیات شمس. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: پژوهش. 
مولوی، جلال‌الدین محمد ( 1389). مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون. تهران: هنرسرای گویا.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1393). فیه‌‌مافیه. شرح کریم زمانی. چاپ چهارم. تهران: معین.
یالوم، آروین (1395). روان‌درمانی اگزیستانسیال. ترجمة سپیده حبیب. تهران: نی. 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 10 مهر 1401
  • تاریخ بازنگری: 28 آبان 1401
  • تاریخ پذیرش: 19 دی 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار