تحلیل ساختار هم رخدادی واژگان مقالات منتشرشده در زمینۀ نظامی‌گنجوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران

2 دانشیار علم اطلاعات و دانش شناسی، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران

چکیده

حکیم جمال‌الدّین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤید نظامی ‌گنجوی از شاعران بزرگ فارسی است که آثار ارزشمندش، به­ویژه خمسه، بر شاعران پس از وی تأثیر گذاشته ­است. اهمّیت وی در میان شاعران فارسی­زبان، سبب توجّه نویسندگان و منتقدان به آثار وی و نگارش مقاله­ها و کتاب­های بسیار زیادی در این زمینه شده است. به‌منظور شناسایی زمینه‌های تحقیقی بیشتر آثار نظامی، تحلیل مقاله‌های نوشته‌شده در این زمینه لازم است. امروزه یکی از انواع مطالعات میان‌رشته‌ای، استفاده از روش‌های علم اطّلاعات، ازقبیل انواع تحلیل‌‌های هم‌استنادی، هم‌واژگانی و هم‌نویسندگانی در ترسیم نقشة علمی هر حوزه است. پژوهش حاضر، مقالات چاپ­شده با موضوع نظامی‌گنجوی در نشریات و پایگاه­های اطّلاعاتی را با استفاده از روش هم­واژگانی تحلیل ­می­کند. این پژوهش از نوع توصیفی­ـ تحلیلی است و با رویکرد علم‌سنجی انجام ‌شده ‌است. جامعۀ مورد مطالعة آن، مقالات فارسی حوزة نظامی ‌گنجوی، نمایه­شده در پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر در بازة زمانی 1378 تا سال 1399 است. برای ترسیم و تحلیل شبکۀ هم‌رخدادی واژگان، از نرم‌افزار «راور ماتریس»، «اس. پی. اس. اس» و «یو. سی. آی. نت» استفاده‌ شده و طبقه‌بندی موضوعات با استفاده از روش خوشه‌بندی موضوعی صورت ‌گرفته ‌است. نتایج نشان می‌دهند که خسرو و شیرین، لیلی‌ و‌ مجنون، هفت‌پیکر، مخزن‌الاسرار، اسکندرنامه و خمسۀ نظامی، موضوعات اصلی منتسب به واژه‌های کلیدی و خسرو و شیرین پرکاربردترین واژۀ کلیدی به‌کاررفته در مقالات است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


انوشیروانی، علی‌‌رضا (1392). «مطالعات بینارشته‌‌ای ادبیات تطبیقی.» ویژه‌نامه ادبیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی). ش 7، صص 3-9.
حمیدی، علی؛ عصاره، فریده ؛ اصنافی، امیررضا (1387). «بررسی تحلیلی و ترسیم ساختار انتشارات علمی تولیدشده در حوزۀ کتاب‌‌سنجی، علم‌‌سنجی، اطلاع‌‌سنجی و وب‌‌سنجی در پایگاه وب آف ساینس طی سال‌‌های 2005ـ1990.» کتابداری و اطلاع‌‌رسانی. دورة یازدهم، شمارة 2. صص 182ـ161.
حیدری، غلامرضا (1389). معرفت‌‌شناسی علم‌سنجی. شیراز: پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و نوید شیراز.
درودی، فریبرز (1388). «کاربرد فنون و روش‌های مصوّرسازی اطّلاعات و تأثیر سواد دیداری در فعالیّت‌های آموزشی.» نوآوری‌های آموزشی. دورة هشتم، شمارة پیاپی 30. صص 138ـ105.
درودی، فریبرز؛ محمّدعلیپور، نرگس (1386). «خوشه‌‌بندی اطلاعات.» کتاب. شمارة 82. صص 185ـ160.
درودی، فریبرز؛ محمّدعلیپور، نرگس (1392). «نقش مصوّرسازی در فرایند بازیابی اطّلاعات.» مطالعات ملّی کتابداری و سازما‌‌ن‌‌دهی اطّلاعات. دورة بیست و چهار، شمارة 96. صص 173ـ155.
رادفر، ابوالقاسم (1371). کتاب‌‌شناسی نظامی گنجوی. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
رمضانی، هادی؛ علیپور حافظی، مهدی؛ مؤمنی، عصمت (1393). «نقشه‌های علمی: فنون و روش‌‌ها.» ترویج علم. دورة پنجم، شمارة 6. صص 84ـ53.
سپهری، محمدمهدی؛ ریاحی، آسیه (1389). «کاربست تحلیل شبکه‌‌های اجتماعی برای استخراج نیازهای سیستم مدیریت دانش در شرکت‌‌های دانش‌‌بنیان.» سیاست علم و فناوری. دورة سوم، شمارة 2. صص 87ـ78.
سهیلی، فرامرز (1390). «ترسیم ساختار انتشارات علمی تولیدشدۀ اعضای هیئت‌ علمی دانشگاه علوم ‌پزشکی تهران در پایگاه وب آف ساینس.» مدیریت اطّلاعات سلامت. دورة هشتم، شمارة 6. صص 871ـ861.
سهیلی، فرامرز؛ شعبانی، علی؛ خاصه، علی‌‌اکبر (1395). «ساختار فکری دانش در حوزۀ رفتار اطلاعاتی: مطالعۀ هم‌‌واژگانی.» تعامل انسان و اطلاعات. دورۀ دوم، شمارۀ 4. صص 36ـ21.
سهیلی، فرامرز؛ عصاره، فریده (1391). «بررسی تولیدات علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه رازی در نمایۀ استنادی علوم طی سال‌های مطالعه‌ای موردی.» مطالعات کتابداری و اطلاع‌رسانی. شمارة 16 . صص 110ـ81.
سهیلی، فرامرز و دیگران (1395). ترسیم نقشه علمی. تهران: دانشگاه پیام نور.
شکفته، مریم؛ حریری، نجلا (1391). «ترسیم و تحلیل نقشة علم پزشکی ایران با استفاده از روش هم‌استنادی موضوعی و معیارهای تحلیل شبکۀ اجتماعی.» مدیریت سلامت. سال شانزدهم، شمارة پیاپی 51. صص 59ـ43.
صدیقی، مهری (1393). «بررسی کاربرد روش تحلیل هم‌رخدادی واژگان در ترسیم ساختار حوزه‌های علمی (مطالعۀ موردی: حوزۀ اطلاع‌‌سنجی.» پژوهشنامۀ مدیریت و پردازش اطّلاعات. دورة سی‌‌ام، شمارة 2. صص 396ـ373.
عباس‌‌پور، جواد (1388). «مصورسازی اطلاعات و کاربردهای آن در کتابداری و اطلاع‌‌رسانی.» اطلاع‌‌شناسی. شمارۀ 23. صص 60ـ47.
عصاره، فریده؛ سهیلی، فرامرز؛ منصوری، علی (1394). علم‌سنجی و دیداری‌‌سازی اطّلاعات. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
علی‌‌نژاد چمازکتی، فاطمه؛ میرحق‌‌جو لنگرودی سعیده (1397). «مصورسازی شبکه همکاری علمی پژوهشگران فصلنامۀ مدیریت سلامت با رویکرد علم‌‌سنجی 1392 تا 1396.» مدیریت سلامت.21، 74. صص 51ـ35. DOI:10.29252/jha.21.74.35.
قدسی‌فر، نسرین؛ اسدی، سعید؛ نورمحمّدی حمزه‌‌علی ( 1395). «نگاشت علم حوزۀ هنرهای نمایشی ایران با تأکید بر تئاتر بر اساس تحلیل هم‌‌رخدادی واژگانی.» پایان‌‌نامة کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه شاهد.
کرمی، مهتاب (1386). «کاربرد ابزارهای تحلیلگر داده‌‌کاوی و متن‌‌کاوی در چابکی سازمان‌‌های مراقبت بهداشتی و درمانی.» مدیریت سلامت. دورة دهم، شمارة پیاپی 30. صص 20ـ15.
کویسادا وارگاس، بنیامین؛ مویا آنگون، فلیکس؛  ملکی، اشرف (1393). مصورسازی ساختار علم. تهران: کتابدار.
محمدی فشارکی، محسن؛ احمدی، مژگان (1399). «بررسی تحلیلی انتقادی مقالات کلیله‌‌پژوهی.» تاریخ ادبیات. دورة سیزدهم، شمارۀ 2. صص 257ـ239. DOI:10.29252/hlit.2021.220355.1003.
نوروزی، خورشید (1387). «نقد و تحلیل تحقیقات نظامی‌‌شناسی در کتاب‌‌های فارسی1300ـ1384.» پایان‌‌نامۀ دکترا. دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
نوروزی، خورشید و دیگران ( 1387). «تحلیل رویکرد تحقیقات نظامی‌‌شناسی در کتاب‌‌های محقّقان ایرانی از 1300 تا 1384 ش.» پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 10. صص 72ـ55.
نوروزی، زینب (1385). «بررسی تحلیلی‌‌ـ توصیفی مقالات فارسی مربوط به نظامی در ایران 1380ـ1300.» پایان‌‌نامۀ دکترا. دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز.
نوروزی، زینب (1389). «آسیب‌‌شناسی تحقیقات مربوط به نظامی گنجوی.» پنجمین همایش پژوهش‌‌های زبان و ادبیات فارسی، انجمن علمی زبان و ادبیات فارسی: دانشگاه تربیت معلم سبزوار. صص 130ـ80.
نوروزی، زینب (1391). فرهنگ نظامی‌‌پژوهی. تهران: علمی و فرهنگی.
نوروزی چاکلی، عبدالرضا (1392). آشنایی با علم‌سنجی: مفاهیم، روابط و ریشه‌ها. تهران: سمت و مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شاهد.