بررسی تطبیقی متون کلاسیک فارسی و هرم نیازهای روان‌شناختی-انسان‌گرایانة آبراهام مزلو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

2 استادیار ادبیات تطبیقی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

چکیده

مقایسه و تطبیق، اگرچه به ­مثابة کنشی انسانی و اجتماعی، مقوله­ ای دیرپاست؛ اما در حوزة مطالعات ادبی، از سدة نوزدهم میلادی، خود را در قامت یک رویکردِ جدید ادبی؛ یعنی «ادبیّات تطبیقی» بازنمایاند. جستار پیشِ ­رو، بر آن است تا با درنظرداشت رویکردهای نوین ادبیّات تطبیقی، به ­ویژه سویة میان ­رشته ­ای آن، به نمودها و نمونه ­های ادبی نظریة «سلسله­ مراتب نیازهای آبراهام مزلو» در چند اثر برگزیدة کلاسیک، همچون فرج بعد از شده، کلیله و دمنه، قابوس­نامه، تاریخ بیهقی، غزلیات حافظ، و...  بپردازد و با بازجستی روان‌ شناختی­ ادبی، افزون بر آشکار­کردن کارآمدی این دو حوزه، دریچه ­هایی تازه را بر پژوهش­ های آتی بگشاید. پژوهش گویای این واقعیت است که آنچه مزلو با نگرشی انگیزه ­شناختی، در چهارچوب هرم نیازهای خود مطرح کرده‏ است، پیش از این به ­گونه ­ای هوشمندانه در متون ادبی ما، چه در قالب چهارچوب ­های نظری و چه در فرم­ های روایتی مطرح شده است. نوشتار حاضر، نخستین پژوهشی است که با مبنا قراردادن هرم نیازهای هشت­گانة مزلو، به تطبیق و تحلیل آرای مزلو با روایت­­ گزاره ­های ادب فارسی پرداخته‏ و درنهایت، به دو نتیجة کلّی: الف. اثبات کارایی یک نظریة روان‌شناختی در پیوند با متون ادبی و ب. درک بهتر ارزشمندیِ متون ادبی در نمودبخشی به مفاهیم انتزاعی­ ذهنی، دست یافته ­است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسدالهی، خدابخش (1387). «فروغ فرخزاد و نظریۀ خودشکوفایی آبراهام مزلو.» علوم انسانی (الزهرا). دورۀ هجدهم، شمارۀ 74. صص 20-1. 
انوشیروانی، علی‌‌رضا (بهار 1389). «ضرورت ادبیات تطبیقی در ایران.» ویژه‌‌نامۀ ادبیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی). دورة اول، شمارة 1. صص 38ـ6.
انوشیروانی، علی‌‌رضا (بهار و تابستان 1392). «مطالعات بینارشته‌‌ای ادبیات تطبیقی.» ویژه‌‌نامۀ ادبیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی). دورة چهارم. شمارة 1 (پیاپی 7). صص 9ـ3.
بهره‌‌ور، مجید (1388). «بازخوانی زندگی‌‌نامۀ مولوی با نظر به سلسله‌‌مراتب نیازهای مزلو.» مطالعات عرفانی. شمارة 10. صص 118ـ87.
بیهقی، ابوالفضل (1376). تاریخ بیهقی. به کوشش خلیل خطیب رهبر. چاپ ششم. تهران: مهتاب. 
جامی، عبدالرّحمن (1391). بهارستان. به تصحیح اسماعیل حاکمی. چاپ هفتم. تهران: اطّلاعات. 
حافظ، شمس‌‌الدّین محمّد (1369). دیوان حافظ. به ‏اهتمام محمّد قزوینی و قاسم غنی. چاپ ششم. تهران: زوّار. 
خوافی، مجدالدّین (1389). روضة خلد. مقدّمه، تصحیح و تعلیق عباسعلی وفایی. تهران: سخن. 
دهستانی، حسین بن‌‌اسعد (1364). فرج بعد از شدّت. به تصحیح اسماعیل حاکمی. چاپ دوم. تهران: اطّلاعات. 
سعدی، مصلح بن‌‌عبدالله (1369). بوستان. به تصحیح غلامحسین یوسفی. چاپ چهارم. تهران: خوارزمی. 
سعدی، مصلح بن‌‌عبدالله (1387). گلستان. به تصحیح غلامحسین یوسفی. چاپ هشتم. تهران: خوارزمی. 
شولتز، دوان پی.؛ شولتز،  سیدنی آلن (1386). نظریه‏های شخصیت. ترجمة یحیی سیّدمحمّدی. ویراست هشتم. چاپ دهم. تهران: ویرایش. 
عطّار نیشابوری، فریدالدّین (1364). مصیبت‌‌نامه. به تصحیح نورانی وصال. چاپ سوم. تهران: زوّار. 
عطّار نیشابوری، فریدالدّین (1366). تذکرة‏الاولیاء. به تصحیح محمّد استعلامی. چاپ پنجم. تهران: زوّار. 
عنصرالمعالی کیکاووس (1366). قابوس‌نامه. تصحیح غلام‌‌حسین یوسفی. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی. 
صالحی، پیمان؛ باقری، کلثوم (1400). «تحلیل شخصیت اصلی رمان ایام معه بر اساس نظریۀ خودشکوفایی آبراهام مزلو.» ادب عربی. دورة سیزدهم، شمارة 4. صص 107ـ87. DOI: 10.22059/JALIT.2021.318421.612354
کارور، چارلز. اس.؛ شی‌‌یر، مایکل اف. (1387). نظریه‏های شخصیت. ترجمة احمد رضوانی. مشهد: به‌‌نشر. 
منشی، ابوالمعالی نصرالله (1377). کلیله و دمنه. به تصحیح مجتبی مینوی. چاپ شانزدهم. تهران: امیرکبیر.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین (1371). کشف‌‌الاسرار و عدۀ‌‌الابرار. تصحیح علی‌‌اصغر حکمت. تهران: امیرکبیر. 
ناصرخسرو قبادیانی مروزی (1363). سفرنامه. به تصحیح و تعلیق محمّد دبیرسیاقی. چاپ دوم. تهران: زوّار. 
ناصرخسرو قبادیانی مروزی (1388). دیوان ناصرخسرو. به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق. چاپ هشتم. تهران: دانشگاه تهران.
نظامی گنجوی، جمال‌‌الدین ابومحمد (1313). لیلی و مجنون. با حواشی و تصحیح وحید دستگردی. تهران: ارمغان.
نوروزی، زینب و دیگران (1391). «بررسی شخصیت بهرام در هفت‌‌پیکر با توجه به نظریۀ مزلو.» متن‌‌شناسی ادب فارسی. دورة  چهل و هشتم، شمارة 4. صص 32ـ17.
هوشنگی، مجید؛ مددیان، طاهره (1401). «بررسی روان‌‌کاوانه شخصیّت‌‌های زال، کیکاووس و رستم با رویکرد تحلیل رفتار متقابل.» مطالعات بین‌رشته‌ای ادبیات، هنر و علوم انسانی. دورة دوم، شمارة 1. صص 97ـ73. DOI: 10.22077/ISLAH.2022.5577.1129
Bland A. M. & DeRobertis E. M. (2019). Humanistic Perspective. In Encyclopedia of Personality and Individual Differences (Virgil Zeigler-Hill and Todd K. Shackelford, Eds.). Switzerland: Springer, Cham.
Cameron W. B., McCormick T.C (1954). “Concepts of Security and Insecurity.” American Journal of Sociology. 59(6). Pp. 556-564.
Feist J., Feist, G., & Roberts, T. (2017) Theories of Personality (9th Edition). New York: McGraw-Hill Education.
Jost, Francois (1974). Introduction to Comparative Literature. Indianapolis and New York: The Bobbs-Merrill Company.
Markowitz, J. C., & Weissman, M. M. (2012). “Interpersonal Psychotherapy: Past, Present and Future.” Clinical Psychology & Psychotherapy. 19 (2). Pp. 99–105. doi:10.1002/cpp.1774.
Kohut, H. (1966). “Forms and transformations of narcissism.” Journal of the American Psychoanalytic Association. 14. Pp. 243-272.
Maslow, A. H. (1943). “A Theory of Human Motivation.” Psychological Review. 50 (4) Pp. 370-396. 
Maslow, A. H.  (1954). Motivation and personality. New York: Harper and Row. 
McLeod, S. A. (2016). Maslow’s Hierarchy of Needs, Retrieved from www.simplypsychology.org/maslow.html.
Milner, Andrew (1996). Literature, Culture and Society. London: UCL.
Prochaska JO, Norcross JC. (2018). Systems of Psychotherapy: A Transtheoretical Analysis. (9th Ed.). Oxford: Oxford University Press.
Schultz, D.P., & Schultz, S.A. (2012). Theories of Personality (10th Ed.). Belmont. California: Wadsworth Publishing.
Uysal, H.T., Aydemir, S., Genc. E. (2017). “Maslow’s Hierarchy of Needs in 21ST Century: The Examination of Vocational Differences.” In Researches on Science and Art in 21st Century.  (Hasan Arapgirlioğlu, Robert L. Elliott, Edward Turgeon, Atilla Atik, Eds.). Ankara: Gece Publishing.
Wellek, Rene (1963). Concepts of Criticism: Essays. (Stephen G. Nichols, Jr. Ed.). New Haven: Yale UP.