مقایسۀ فضای گفتمانی در ساختارِ آئین و فُرمِ سینمایی بر اساس نظریۀ اسطوره‌سنجی ژیلبر دوران بستر مطالعاتی: مرثیۀ برف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای پژوهش هنر، گروه هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران

2 استادیار پژوهش هنر، گروه هنر دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر بر آن است تا با تمرکز بر روش اسطوره‌سنجیِ ژیلبر دوران به بررسی رابطۀ فُرمِ سینما و ساختار‌های آیینی و کُهن‌الگویی بپردازد. مسئلۀ اصلی تحقیق این است که نیروهای برسازندۀ تخیل و ادراک، با چه فرایندی با فُرم‌های بصری درگیر می‌شوند. به نظر می‌رسد این فرایندها به­مثابۀ نوعی از کارکردهای زیبایی‌شناختی سینما، از قبل با الگوهای ثابت، ایستا و کُهن‌الگویی درگیر هستند؛ به­نحوی که کُنشِ تماشاکردن، فضای آمیخته و درهم‌تنیده­ای‌ از نیروهای هم‌سو و متضاد را پدید می‌آورد که از یک‌سو، با ساختارهایِ بیرونی مانند نظام‌های اجتماعی و جهان‌زیست‌های تماشاگران و از سوی دیگر، در پیوند با نظام‌های درونی همچون کُهن‌الگوها، نمادها، ارزش‌ها و باورهای اخلاقی درگیر است. پژوهش به روش توصیفی­ـ تحلیلی انجام و داده‌ها از منابعِ کتابخانه‌ای گردآوری شده است. تأملات بر روی فیلمِ مرثیۀ برف، نشان داد کارکردهای زیبایی‌شناختیِ فُرمیک، این روابط را به فضایی هم‌آمیخته، تنشی و سیّال تبدیل کرده است؛ به‌گونه‌ای که ارزش‌ها و مفاهیم در ساختاری نرم و منعطف و در عینِ حال نظام‌مند و منسجم شکل می‌‌گیرند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آموزگار، ژاله (1380). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
احمدی، بابک (1397). از نشانه‌های تصویری تا متن: به سوی نشانه‌شناسی ارتباط دیداری. چاپ هفدهم. تهران: مرکز.
الیاده، میرچا (1400). اسطوره و واقعیت. ترجمۀ مانی صالحی‌علامه. چاپ ششم. تهران: پارسه.
بهار، مهرداد (1398). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ چهاردهم. تهران: آگه.
دادور، ایلمیرا؛ رحمت‌جو، حمیدرضا (1392). «گذر قصه‌ای اسطوره‌ای به خوانشی فیلمیک: یک بررسی تطبیقی.» نامۀ فرهنگستان. سال سیزدهم، شمارۀ 2، صص: 20ـ7.
رستمی، جمیل (کارگردان) (1383). مرثیۀ برف [فیلم سینمایی]. رسانه‌های تصویری: 84 دقیقه.
زین‌العابدینی، پیام (بهار و تابستان 1401). «مطالعۀ مواجهۀ مخاطب با فضای فیلمیک با تأکید بر آرای بین‌رشته‌ای پدیدارشناسی.» مطالعات بین‌رشته‌ای ادبیات، هنر و علوم‌انسانی (دانشگاه بیرجند). سال دوم، شمارۀ 1 (پیاپی 3)، صص. 208ـ185.
 DOI: 10.22077/ISLAH.2022.5415.1101
شکنر، ریچارد (1394). نظریۀ اجرا. ترجمۀ مهدی نصرالله‌زاده. چاپ سوم. تهران: سمت.
عباسی، علی (1390). ساختارهای نظام تخیل از منظر ژیلبر دوران: کارکرد و روش‌شناختی تخیل. تهران: علمی فرهنگی.
علیزاده، حمیرا (1394). «بازتاب اسطورۀ سیاوش در شاهنامه، با تکیه بر دو فیلم سیاوش در تختجمشید رهنما و داستان سیاوش از کیمیاگروف.» پاژ. شمارۀ 18. صص: 112ـ97.
علیزاده، حمیرا؛ پورخالقی چترودی، مه‌دخت؛ مزاری، نگار (بهار 1398). «مطالعۀ تطبیقی تصاویر تخیلی فیلمنامۀ پستچی و نمایشنامۀ ویتسک براساس نظریۀ تخیل‌شناسانۀ ژیلبر دوران.» جستارهای نوین ادبی. شمارۀ 204، صص. 45ـ19.   DOI: 10.22067/jls.v0i0.76318 
عوض‌پور، بهروز؛ نامورمطلق، بهمن (زمستان 1393). «ژیلبر دوران و نقد اسطوره‌ای، پیکرۀ مطالعاتی: رمان دل سگ اثر میخائیل بولگاکف.» ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال دهم، شمارۀ 37، صص. 235ـ205.
ماراتی، پائولا (1400). ژیل دلوز، سینما و فلسفه. ترجمۀ فائزه جعفریان و مهرداد پارسا. چاپ دوم. تهران: شَوَند.
مسکوب، شاهرخ (1394). درآمدی بر اساطیر ایران. تهران: فرهنگ جاوید.
نامورمطلق، بهمن (1392). در آمدی بر اسطوره‌شناسی. تهران: سخن.
نامورمطلق، بهمن (زمستان 1386). «ترامتنیت: مطالعۀ روابط متن با دیگر متن‌ها.» پژوهشنامۀ علوم انسانی. شمارۀ 56، صص. 98ـ83.
نجومیان، امیرعلی (1394). نشانه در آستانه. جستارهایی در نشانه‌شناسی. تهران: فرهنگ نشر نو. 
نظرزاده، رسول (1391). فرهنگ واژه‌های نمایش‌های ایرانی. تهران: افراز.
نوروزی، تورج (1374). «انگاره‌های فرهنگ بومی در سینمای ایران: نگرشی به کاربرد آیین و اسطوره در فیلم‌های بهرام بیضایی.» ایران‌شناسی. سال هفتم، شمارۀ 26، صص. 397ـ382.
Durand, Gilbert (1979). Figures mythiques et Visaqes de l`aeuvre : de la mythocritique a la mythalyse. Paris: Dunod.
Eliade, Mircea (1952). Images and Symbols: Studies in Religious Symbolism. (Philip Maire, Trans.) Great Britain : Librarie Gallimard. 
Jung, Karl G (1988). Man and his Symbols. New York: Doubleday. 
Tylor, Edward (1889). Primitive Culture. New York: Henry Holt and Company.
Van Rensburg, Rudiker Janse (2021). Ceremonial Cinema: World-Creation and Social Transformation through Film as Ritual. the University of the Free State.