تحلیل تطبیقی انسان فردیت‌یافته در حکایت «دژ هوش‌ربا»ی مثنوی مولوی و نمایشنامه شاه لیر شکسپیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 استاد زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

4 استادیار زبان و ادبیات انگلیسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

ادبیات تطبیقی راهی علمی جهت شناخت انسان و پیوندهای ادبی ملل فراهم می‌کند. فرایند فردیت، نوعی پختگی و رشد روانی انسان‌ و شعر و نمایش نیز بیان درونیّات او است؛ از این‌رو ادبیّات و هنر با روان آدمی پیوندی دیرینه می‌یابند. مولوی و شکسپیر به‌عنوان ستارگان ادبیّات جهان، در خاستگاه اندیشۀ شرق و غرب آثاری بی‌نظیر آفریده‌اند. بررسی آثار، انطباق اندیشۀ فراگیر آن‌ها را با ویژگی‌های روان‌شناختی نشان می‌دهد. مولوی به‌­عنوان عارفی اندیشمند با هدف وحدت بشری، الگویی ناب برای انسان ‌فردیت‌یافته و به تعبیر عارفانۀ آن، انسان کامل در حکایت «دژ هوش‌ربا» ارائه می‌دهد. شکسپیر نیز در نمایشنامۀ شاه­ لیر، انسان را با نقش‌آفرینی خاص خود نشان می‌دهد. می‌توان گفت مولوی و شکسپیر، ساختمان مدور خویشتن‌یابی را به ­شکل تابلوی زیبای انسانی ترسیم می‌کنند. هدف مقالۀ حاضر که با روش تطبیقی تحلیلی انجام شده، بررسی فرایند فردیت در حکایت «دژ هوش‌ربا» و نمایشنامۀ شاه­ لیر است که ضمن واکاوی دو اثر، وجوه مشترک و بعضاً متفاوت آن‌ها آشکار می‌شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد در هر دو داستان، سفر رخ داده و سفر هر دو قهرمان نمادی از جست ­ و جوی فردیت روانی آن‌ها است. درنهایت، شاهزادۀ کوچک و شاه‌لیر در عبور از گذرگاه دشوار خودآگاهی به ناخودآگاهی، روند فردیت‌ را می‌پیمایند، خویشتنِ خود را می‌یابند و به نقل از مولانا «زادۀ ثانی» می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

آرگایل، مایکل (بهار 1384). «یونگ و نماد‌‌پرد‌‌ازی د‌‌ینی.» ترجمۀ احمد‌‌رضا محمد‌‌پور یزد‌‌ی. نقد‌‌ و نظر. سال د‌‌هم، شمارۀ 37 و 38، صص: 337ـ328.
آلند‌‌ی، رنه ( 1378). عشق. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.
ابجد‌‌یان، امراله (1380). تاریخ اد‌‌بیات انگلیس: نمایشنامۀ رنسانس. جلد‌‌ پنجم، شیراز: د‌‌انشگاه شیراز.
استفن، مارتین؛ فرانکس، فیلیپ (1378). بررسی آثار شکسپیر. ترجمۀ شراره‌‌ساد‌‌ات شبیری، تهران: مشکات.
انوشیروانی، علی‌‌رضا (بهار 1389). «ضرورت اد‌‌بیات تطبیقی د‌‌ر ایران.» اد‌‌بیات تطبیقی (ویژه‌‌نامۀ فرهنگستان). سال اول، شمارۀ 1، صص: 38ـ7.
تبریزی، غلامرضا (1373). نگرشی بر روان‌‌شناسی یونگ. مشهد‌‌: جاود‌‌ان خرد‌‌.
جلیلی، خسرو؛ شفیقی، احسان (1390). «خاستگاه شرقی شاه‌‌‌‌لیر براساس تطبیق ساختار آن با د‌‌استان‌های شرقی‌‌ـ ایرانی.» جستارهای زبانی. د‌‌ورۀ د‌‌وم، شمارۀ ۳، صص: ۱26ـ109.
حسن‌‌زاد‌‌ه، شهریار (1388). «تجلّی و تلافی هفت شهر عشق د‌‌ر آثار مولانا و پائولو کوئیلو.» اد‌‌بیات تطبیقی (د‌‌انشگاه آزاد‌‌ اسلامی، واحد‌‌ جیرفت). سال سوم، شمارۀ 9، صص: 68ـ4.
ستاری، جلال (1380). «رموز قصه از د‌‌ید‌‌گاه روان‌‌شناسی.» هنر و مرد‌‌م. شمارۀ 109، صص: 35ـ32.
شکسپیر، ویلیام ( 1397). لیرشاه. ترجمۀ جواد‌‌ پیمان. چاپ د‌‌وازد‌‌هم، تهران: علمی و فرهنگی.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن (1388). فرهنگ نماد‌‌ها. جلد‌‌ یکم، ترجمة سود‌‌ابه فضایلی، چاپ د‌‌وم. تهران:‌ جیحون.
شولتز، د‌‌وان (1359).«الگوی یونگ: انسان فرد‌‌یت‌‌یافته.» ترجمۀ گیتی خوشد‌‌ل. آرش. شمارۀ 13، صص:92ـ72.
شهید‌‌ی، سید‌‌جعفر (1380). شرح مثنوی. د‌‌فتر ششم. تهران: علمی و فرهنگی.
فد‌‌ایی، فربد‌‌ (1381). یونگ و روان‌‌شناسی تحلیلی او. تهران: د‌‌انژه. 
فرای، نورتروپ (1388). رمز کل: کتاب مقد‌‌س و اد‌‌بیات. ترجمۀ صالح حسینی، تهران: نیلوفر.
فروزانفر، بد‌‌یع‌الزمان (۱۳۸۴). رساله د‌‌ر تحقیق احوال و زند‌‌گانی مولانا جلال‌الد‌‌ین محمد‌‌ بلخی مشهور به مولوی. تهران: زوار.
فورد‌‌هام، فرید‌‌ا (1388 ). مقد‌‌مه‌‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمۀ مسعود‌‌ میربها، تهران: جامی.
لینگز، مارتین (1365). شکسپیر د‌‌ر پرتو هنر عرفانی. ترجمۀ سود‌‌ابه فضائلی، تهران: نقرۀ زرین.
لینگز، مارتین (1382). راز شکسپیر. ترجمۀ سود‌‌ابه فضائلی، تهران: قطره.
مک‌‌گین، کارل (1400). فلسفۀ شکسپیر. ترجمۀ بهارک سهامی، تهران: قطره.
مورنو، آنتونیو (1393). یونگ، خد‌‌ایان و انسان مد‌‌رن. ترجمۀ د‌‌اریوش مهرجویی، چاپ هشتم، تهران: مرکز.
مولوی، جلال‌‌ا‌‌‌‌‌‌لد‌‌ین‌‌محمد‌‌ (1370). مثنوی معنوی.  به تصحیح رینولد‌‌ الین نیکلسون، تهران.
نمازعلیزاد‌‌ه، سهیلا (1395). «بررسی و تحلیل د‌‌استان د‌‌ژ هوش‌‌ربا براساس نظریات یونگ». اد‌‌بیات عرفانی و اسطوره‌‌شناختی. سال د‌‌وازد‌‌هم، شمارۀ 44، صص: 292ـ267.
هال، کالوین اسپرینگر؛ نورد‌‌بای، ورنون جی. (1375). مبانی روان‌‌شناسی تحلیلی یونگ. ترجمۀ محمد‌‌حسین مقبل، تهران: جهاد‌‌ د‌‌انشگاهی. 
همایی، جلال‌‌الد‌‌ین (1356). تفسیر مثنوی مولوی: د‌‌استان قلعۀ ذات‌‌الصور یا د‌‌ژ هوش‌‌ربا. تهران: آگاه.
یونگ، کارل گوستاو (1368). چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد‌‌: آستان قد‌‌س رضوی.
یونگ، کارل گوستاو (1371). اند‌‌یشه، رؤیاها، خاطرات. ترجمة پروین فرامرزی، مشهد‌‌: آستان قد‌‌س رضوی.
یونگ. کارل گوستاو (1392). مشکلات روانی انسان مد‌‌رن. ترجمۀ محمود‌‌ بهفروزی، چاپ سوم، تهران: جامی.
Bishop, Paul (1999). Jung in Contexts: A Reader. London: Routledge.
Campbell. Joseph (2008). The Hero with a Thousand Faces. California: Novato.
Jung, Carl Gustav (1970) The Collected Works of C.G. Jung (Herbert Read &  Michael Scott Montague Fordham Trans).New York: Pantheon Books.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 25 اسفند 1401
  • تاریخ بازنگری: 14 مرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 14 مرداد 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار