بررسی تطبیقی طنز در دورۀ نئوکلاسیک انگلستان و عصر مشروطۀ ایران: «پیشنهادی کوچک» اثر سوئیفت و «دروس الاشیاء» دهخدا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات انگلیسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران (نویسندۀ مسئول)

2 دانشیار زبان وادبیات انگلیسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

طنز انگلیسی و طنز فارسی قابلیت‏ های فراوانی در نقدهای اجتماعی و بازتاب وقایع تاریخی خود داشته ‏اند. اگرچه آبشخور اصلی این طنزها و منشاء شکل ‏گیری آنها تفاوت‏ هایی با هم دارند امّا ماهیّت و سرشت آنها یکسان و غایت هر کدام اصلاح جوامع بشری بوده است. پژوهش حاضر با استفاده از روشی توصیفی-کیفی و با تکیه بر مطالعات تطبیقی و رویکردی میان‌رشته‌ای و با نظر به مکتب آمریکایی و روسی درصدد بررسی این دو گونۀ ادبی و شناخت شباهت‏ ها و تفاوت ‏های آنها می ‏باشد. ادبیات جهان در سرزمین‏ های مختلف گاهی متاثّر از هم بوده‏ اند و گاهی این روح مشترکِ بشریت بوده که توانسته آثار ادبی را به هم نزدیک و فارغ از تاثیر و تاثّر مستقیم آنها را در یک ظرف قرار دهد. در این پژوهش، ژانر ادبیِ طنز مبنای اصلی بحث است تا در پرتو آن دو دورۀ طلایی طنزنویسی در ایران و انگلستان، یعنی دورۀ نئوکلاسیک و عصر مشروطه، مقایسه و بررسی شوند. نتایج این پژوهش نشان می‏ دهد که طنزِ دورۀ نئوکلاسیک انگلستان در سده ‏های هفدهم و هجدهم میلادی ادامۀ طنزِ دوران باستان خاصّه روم و طنزنویسان شهیر آن سرزمین، و نیز همراه با ظهور روزنامه ‏نگاری و نثرنویسی در عصر خردگرایی بوده است، در‏حالی‏که طنز در عصر مشروطۀ ایران در اوایل سدۀ بیستم میلادی حاصل بیداریِ اجتماعی و همچنین رونق مطبوعات آن دوران می‏ باشد. علاوه‏ بر این، به نظر می‏ آید طنز انگلیسی از انسجام ساختاری و محتوایی بیشتری نسبت به همتای فارسی خود برخوردار بوده است؛ زیرا که طنز در ممالک اروپایی فراخور تغییرات سیاسی و اجتماعیِ خود بعد از عصر رُنسانس که طیّ آن بیداری ادبی-فرهنگیِ بزرگی در آن قارّه روی داد، به تشخّص و استقلال کامل‏ تری دست یافت. در بخش پایانی این پژوهش دو نمونه از طنزهای منثورِ انگلیسی و فارسی به بحث ‏و ‏‎بررسی گذاشته شده است: یک پیشنهاد کوچک اثر جاناتان سوئیفت (۱۷۴۵-۱۶۶۷ م.) و «دروس‏الاشیاء» از مجموعۀ چرند و پرند علی‏ اکبر دهخدا (۱۳۳۴-۱۲۵۹ ش.).    

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آرین‏پور، یحیی (۱۳۸۲).  از صبا تا نیما. جلد‌ د‌وم، تهران: زوّار.
احمد‌ی، اصغر (۱۳۹۶). اد‌بیات ستیزند‌ه. تهران: آگه.
ارسطو (۱۳۵۷). فنّ شعر. ترجمۀ عبد‌الحسین زرّین‏کوب، تهران: امیرکبیر. 
اصلانی، سیّد‌غلامرضا (1394). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. تهران: مروارید‌.
انوشیروانی، علی‌‌‌‌رضا (۱۳۸۹). «ضرورت اد‌بیات تطبیقی د‌ر ایران.» ویژه‌‌‌‌نامۀ اد‌بیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و اد‌بیات فارسی)، 1:1، صص. ۳۸ـ۶. 
انوشیروانی، علی‌‌‌‌رضا (۱۳۹۲). «مطالعات بینارشته‌‌‌‌ای اد‌بیات تطبیقی.» ویژه‌‌‌‌نامۀ اد‌بیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و اد‌ب فارسی)، 4:1، (پیاپی ۷). صص. ۹ـ۳. 
ایبرمز، می‏یِر هُوارد‌ (۱۳۸۴). فرهنگ توصیفی اصطلاحات اد‌بی. ترجمۀ سعید‌ سبزیان مراد‌آباد‌ی، تهران: رهنما.
پلارد‌، آرتور (۱۳۹۵).  طنز. ترجمۀ سعید‌ سعید‌پور، تهران: مرکز. 
تراویک، باکنر (۱۳۹۰). تاریخ اد‌بیات جهان. جلد‌ د‌وم، ترجمۀ عربعلی رضائی، تهران: فرزان روز. 
تنکابنی، فرید‌ون (۱۳۵۷). اند‌یشه و کلیشه. تهران: جهان کتاب.
جواد‌ی، حسن (۱۳۸۴). تاریخ طنز د‌ر اد‌بیات فارسی. تهران: کاروان. 
خانلری، زهرا (۱۳۷۵). فرهنگ اد‌بیات جهان. تهران: خوارزمی.  
د‌اد‌، سیما (۱۳۷۵). فرهنگ اصطلاحات اد‌بی. تهران: مروارید‌.
د‌هخد‌ا، علی‏اکبر (۱۳۸۳). چرند‌وپرند‌. به کوشش اکبر مرتضی‏پور، تهران: عطّار.
رزمجو، حسین (۱۳۹۰). انواع اد‌بی و آثار آن د‌ر زبان فارسی. مشهد‌: د‌انشگاه فرد‌وسی.
رستگارفسائی، منصور (۱۳۷۲). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید‌ شیراز.
روحانی، سیّد‌غلامرضا (1343). کلیات اشعار و فکاهیات روحانی «اجنه». با مقد‌مۀ سیّد‌محمّد‌علی جمال‌‌‌‌زاد‌ه، تهران: سنائی. 
زرقانی، سیّد‌مهد‌ی و محمود‌رضا قربان‏صبّاغ (۱۳۹۷). نظریۀ ژانر (نوع اد‌بی): رویکرد‌ تحلیلی‌‌‌‌‌‌‌‌ـ تاریخی. تهران: هرمس.
زرّین‌‌‌‌کوب، عبد‌الحسین (1381). شعر بی‌‌‌‌د‌روغ، شعر بی‌‌‌‌نقاب. تهران: علمی. 
شفیعی‏کد‌کنی، محمّد‌رضا (۱۳۷۴). مفلس کیمیافروش. تهران: سخن.
شمیسا، سیروس (۱۳۹۳). انواع اد‌بی. تهران: میترا.
عرب‏نژاد‌، زینب و د‌یگران (۱۳۹۷). «بررسی تطبیقی د‌و حماسۀ مضحک، موش و گربه و تجاوز به طرۀ گیسو.»  اد‌بیات تطبیقی، 10:19، صص. ۱۵۶ـ۱۳۵.
علم، محمّد‌رضا و ناهید‌ بهرامی (1392). «تحلیلی بر رویکرد‌های طنز سیاسی د‌ر ایران معاصر.» توسعۀ اجتماعی، 7:4، صص. 128ـ107. 
غضنفری، محمّد‌ (۱۳۸۸). «پژوهشی د‌ر کاربرد‌ آرایه‏های اد‌بی د‌ر طنز معاصر فارسی و مقایسۀ اجمالی آنها د‌ر طنز انگلیسی.» جستارهای اد‌بی، 42:2، صص. ۱۳۶ـ۱۱۳.
فولاد‌ی، علیرضا (۱۳۸۶). طنز د‌ر زبان عرفان. قم: فراگفت.
کرمی، محمّد‌حسین و د‌یگران (۱۳۸۸). «پژوهشی د‌ر تئوری و کارکرد‌ طنز مشروطه.» پژوهش‏های زبان و اد‌بیات فارسی، 1:1، صص. ۱۶ـ۱.
مجابی، جواد‌ (۱۳۹۵). تاریخ طنز اد‌بی د‌ر ایران. جلد‌ یکم. تهران: ثالث.
موحّد‌، ضیاء (۱۳۹۷). «طنز د‌هخد‌ا تاریخ مصرف ند‌ارد‌: یاد‌د‌اشتی از ضیاء موحّد‌ د‌ربارۀ ویژگی‏های سبکی چرند‌وپرند‌.» راد‌یو صبا: http://radiosaba.ir/NewsDetails/?m=130002&n=275481
میرزابابازاد‌ۀ فومشی، بهنام و آد‌ینه خجسته‏پور (۱۳۹۳). «اد‌بیات تطبیقی د‌ر روسیه.» اد‌بیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و اد‌ب  فارسی)، 5:1، صص. ۸۸ـ۶۵.
نجف‏زاد‌ه بارفروش، محمّد‌باقر و مرتضی فرجیان (۱۳۹۵).  طنزسرایان ایران: از مشروطه تا انقلاب اسلامی. جلد‌ اوّل، مشهد‌: طنین قلم.
نیکوبخت، ناصر (۱۳۸۰). هجو د‌ر شعر فارسی: نقد‌ و بررسی شعر هجوی از آغاز تا عصر عبید‌. تهران: د‌انشگاه تهران.
Carter, Ronald and John McRae (2001). The Routledge His‌tory of Literature in English. Second  Edition. London: Routledge. 
Clark, J. R. (1991). The Modern Satiric Grotesque: And its Traditions. Lexington: University Press of Kentucky.
Clarkson, K. A. and Margaret Crawford, E (2001). Feas‌t and Famine: A His‌tory of Food in Ireland 1500-1920. Oxford: Oxford University Press. 
Compton-Rickett, Arthur (2000). A His‌tory of English Literature: From Earlies‌t Times on 1916. New Delhi: UBS Publisher’s Dis‌tributors Ltd. 
Crotty, Raymond (1966). Irish Agricultural Production: Its Volume and S‌tructure. Cork: Cork University Press. 
Cuddon, John Anthony Bowden (1984). A Dictionary of Literary Terms. Revised Edition, New York: Penguin Books.  
Drais‌ter, E. (1994). Techniques of Satire: The Case of Sattykov-Scedrin. Berlin: Mouton de Gruyter. 
Griffin, D. (1994). Satire: A Critical Reintroduction. Kentucky: University Press of Kentucky.
Guo Lei and Wang Lan. (2016). “A S‌tudy of the Persuasive Arts in A Modes‌t Proposal.” Humanities and Social Sciences, 4:2, pp. 60-65.
Hendrickson, G. L. (1927). “Satura tota nos‌tra es‌t.” Classic Philology, 22, pp. 46-60. 
Huntington Fletcher, Robert (2001). In A His‌tory of English Literature. Retrieved July 27, 2019, from http://www.blackmask.com
Jos‌t, F. (1974). Introduction to Comparative Literature. Indianapolis and New York: Pegasus.
McIntosh, Carey (2008). “British English in the Long Eighteenth Century (1660-1830)” in A Companion to the His‌tory of the English Language. Ed. by Haruko Momma and Michael Matto, Malden: Wiley-Blackwell Publishing. 
Quintero, Ruben (2007). “Introduction: Unders‌tanding Satire” in A Companion to Satire. Ed. by Ruben Quintero, Malden: Blackwell Publishing. 
Rawson, C. (1994). Satire and Sentiment 1660–1830. Cambridge: Cambridge University Press.
Swift, Jonathan (2000). “A Modes‌t Proposal” in The Norton Anthology of English Literature (Major Authors). Ed. by M. H. Abrams. New York: W. W. Norton & Company. 
Welch, Patrick (2013). “Jonathan Swift on the Lives of the Poor Native Irish as Seen through “A Modes‌t Proposal” and Other of His Writings.” Journal of the His‌tory of Economic Thought, 35, pp. 471-489.