فلسفة تحلیلی و نسبت آن با نظریه‌های ادبی فرمالیسم و ساختارگرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

در پژوهش­ های میان ­رشته ­ایِ دهه­ های اخیر، به نسبت میان فلسفه و نظریه ­های ادبی توجه فراونی شده است؛ با این ­حال، ویژگی قاطبة این­ دست از پژوهش ­ها، مواجهه­ی «کلی» و «نادقیق» با «فلسفه» و «نظریة ادبی» بوده است. در پژوهش حاضر با اتخاذ رویکردی میان­رشته­ای، نشان داده می­شود که می­توان «نظریه ­های ادبی» را به دو قسم از نظریه­هایی که در تعامل و دیالکتیک با فلسفة «تحلیلی» و «قاره­ای» (اروپایی) هستند، تقسیم کرد. نظریه­هایی چون واکنش خواننده، پدیدارشناسی، روان­کاوی و...، به­واسطة رویکرد تفسیری و ذهنی، گرایش به «فلسفة قاره­ای» (اروپایی)  دارند؛ حال آنکه نظریه­هایی چون فرمالیسم، ساختارگرایی و زیرمجموعه­های آن، نظیر روایت­شناسی و مردم­شناسی­ ساختارگرا، با فلسفة تحلیلی، قرابت و هم­پوشانی دارند. مقالة حاضر نشان خواهد داد که فلسفة تحلیلی، به­واسطة عناصری چون انضمامیت، عینی­گرایی، آزمایش­محوری، تدقیق، تکرارپذیری و نتایج ثابت و فاصله­گیری از ذهنیت­گرایی و نسبی­گرایی، با «فرمالیسم ­روس» و «ساختارگرایی» هم­پوشانی دارد و اصطلاحات کلیدیِ نظریه­­های فرمالیسم (عنصر غالب) و ساختارگرایی (الگوهای مشترک) با نگرش علمی­ـ تحلیلی توماس کوهن و اصطلاحات کلیدی او، پارادایم و علم هنجارین، در قرابت بنیادین است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، بابک (1395). ساختار و تأویل متن. چاپ هجدهم، تهران: مرکز. 
استرول، اوروم وکیت دانلن (1398). فلسفة تحلیلی. ترجمة عقیل فولادی، تهران: نگاه معاصر
اسکولز، رابرت (1398). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمة فرزانه طاهری، چاپ چهارم، تهران: آگاه.
اسکیلیز، اوله مارتین (1397). درآمدی به فلسفه و ادبیات. ترجمة ابوالفضل توکلی شاندیز، چاپ دوم، تهران: بوی کاغذ. 
ایگلتون، تری (1390). پیش‌‌درآمدی بر نظریة ادبی. ترجمة عباس مخبر، ویراست دوم، تهران: مرکز.
باختین، میخائیل (1391). تخیل مکالمه‌‌ای: جستارهایی دربارة رمان. ترجمة رؤیا پورآذر، چاپ سوم، تهران: نشر نی.
برتنس، هانس (1391). مبانی نظریة ادبی. ترجمة محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ سوم، تهران: ماهی.
بووی، اندرو (1394). زیبایی‌‌شناسی و ذهنیت از کانت تا نیچه. ترجمة فریبرز مجیدی، چاپ سوم، تهران: فرهنگستان هنر.
توکلی دارستانی، حامد و دیگران (پاییز و زمستان 1401). «نظریة ادبی و نسبت آن با فلسفة قاره‌‌ای.» نقد و نظریة ادبی، 7:14، صص. 242ـ213.
پاینده، حسین (1397). نظریه و نقد ادبی: درسنامه‌‌ای میان‌‌رشته‌‌ای. دو جلد، تهران: سمت.
حبیب، م.ا.ر (1396). نقد ادبی مدرن و نظریه. ترجمة سهراب طاووسی، تهران: نگاه معاصر.
حسنی، سیدحمیدرضا (1393). عوامل فهم متن. چاپ دوم، تهران: هرمس.
خرمشاهی، بهاءالدین (1390).  پوزیتیویسم منطقی: رهیافتی انتقادی. چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
دامت، مایکل (1394). خاستگاه‌‌های فلسفة تحلیلی. ترجمة عبدالله نیک‌‌سیرت، تهران: حکمت.
دیچز، دیوید (1388). شیوه‌‌های نقد ادبی. ترجمة محمدتقی صدیقانی و غلامحسین یوسفی، چاپ ششم، تهران: علمی.
دیلتای، ویلهلم (1394). مقدمه بر علوم انسانی. چاپ سوم، تهران: ققنوس. 
زیما، پیتر وی (1394).  فلسفة نظریة ادبی مُدرن. ترجمة رحمان ویسی‌‌حصار و عبدالله امینی، تهران: رخ‌‌داد ‌‌نو.
سانتاگ، سوزان (1399). علیه تفسیر. ترجمة مجید اخگر، تهران: بیدگل.
سِرل، جان؛ ویلیامز، برنارد (1399). فلسفة تحلیلی. ترجمة محمد سعیدی مهر، قم: طه.
سلدن، رامان؛ ویدوسون، پیتر (1392).  راهنمای نظریة ادبی معاصر. ترجمة عباس مخبر، چاپ پنجم، تهران: طرح نو.
شفیعی‌‌ کدکنی، محمدرضا (1391). رستاخیز کلمات: درس‌‌گفتارهایی دربارة نظریة ادبی صورتگرایان روس. تهران: سخن.
طاووسی، سهراب (1391).  آیین صورتگری: تأملی در فرمالیسم و کاربرد آن در شعر معاصر. تهران: ققنوس. 
غفاری، محمد (1396). «بررسی تطبیقی دو رویکردِ تحلیلی و اروپایی در فلسفة ادبیات با دفاعیه‌‌ای از فلسفة تحلیلی ادبیات.» نقد ادبی، 10:38، صص. 57ـ33.
فریزر، جیمز جرج (1397). شاخة زرین: پژوهشی در جادو و دین. ترجمة کاظم فیروزمند، چاپ یازدهم، تهران: آگاه.
قطب، سید (1390).  اصول و شیوه‌‌های نقد ادبی. ترجمة محمد باهر، چاپ دوم، تهران: خانۀ کتاب.
کارتر، دیوید (1395).  آشنایی با نظریه‌‌های ادبی. ترجمة فاطمه میرزازاده، تهران: پارسیک.
کانت، ایمانوئل ( 1388).  نقد قوة حکم. ترجمة عبدالکریم رشیدیان، تهران: نشر نی.
کسدی، استیون (1388). گریز از بهشت: سرچشمه‌‌های نقد و نظریۀ ادبی جدید. ترجمۀ ر. کوشش، تهران: سبزان. 
نیو، کریستوفر (1397). درآمدی به فلسفة ادبیات. ترجمة ع. حسن‌‌پور و ر. مرادی، تهران: نقش‌‌ونگار.
هارلند، ریچارد (1386). دیباچه‌‌ای تاریخی بر نظریة ادبی از افلاطون تا بارت. ترجمة بهزاد برکت، رشت: دانشگاه گیلان.
یاکوبسن، رومن ( 1377).  روندهای بنیادین در دانش زبان. ترجمة کوروش صفوی، تهران: هرمس
Ahmadi, B. (2016). Sākhtār va ta’vil-e matn (18th ed.). Tehran: Markaz.
Ayer, A. J., & Donnellan, K,  Translated by A. Fooladi. Tehran: Negāh-e Mo’āser.
Scholes, R. (2019). Darāmadī bar sākhtārgerā’ī dar adabiyāt , Translated by F. Tāheri ; 4th ed. Tehran: Āgāh.
Schiliez, O. M. (2018). Darāmadī be falsafe va adabiyāt, Translated by   A. T. Shāndiz ; 2nd ed. Tehran: Būy-e Kāghaz.
Eagleton, T. (2011). Pishdarāmadi bar nazariye-ye adabi, Translated by  A. Mokhber; 2nd ed. Tehran: Markaz.
Bakhtin, M. (2012). Takhayol-e mokāleme’i: Jos‌tārhā’i dar bāre-ye roman ,Translated by R. Pourāzar; 3rd ed. Tehran: Nashr-e Ney.
Bertens, H. (2012). Mabāni-ye nazariye-ye adabi,Translated by M. R. Aboulghāsemi; 3rd ed. Tehran: Māhi.
Bowie, A. (2015). Zibā’ishenāsi va zahnīyat az Kant tā Nietzsche , Translated by F. Majidi ; 3rd ed. Tehran: Farhanges‌tān-e Honar.
Tavakkoli Dāres‌tāni, H., & Colleagues. (2022, Autumn & Winter). »Nazariye-ye adabi va nesbat-e ān bā falsafe-ye qāre’ei«. *Naqd va Nazariye-ye Adabi (University of Guilan):  14, 213-242.
Pāyande, H. (2018). Nazariye va naqd-e adabi: Darsnāmeh-ye miyānrashte’ei [Theory and literary criticism: An interdisciplinary textbook] (Vols. 1-2). Tehran: Samt.
Habib, M. A. R. (2017). Naqd-e adabi-ye modern va nazariye,Translated by  S. Tāvoosi; Tehran: Negāh-e Mo’āser.
Hassani, S. H. (2014). Avāmel-e fahm-e matn (2nd ed.). Tehran: Hermes.
Khorramshāhi, B. (2011). Puzitiwism-e manteqi: Rahyāfti enteghādi (4th ed.). Tehran: Elmi va Farhangi.
Dummett, M. (2015). Khās‌tgāh-hā-ye falsafe-ye tahlili, Translated by  A. Niksirat, Tehran: Hekmat.
Daiches, D. (2009). Shivehā-ye naqd-e adabi , Translated by  M. T. Sedighāni & Gh. Yousefi ; 6th ed. Tehran: Elmi.
Dilthey, W. (2015). Moghaddameh bar ‘Olum-e Ensāni (3rd ed.). Tehran: Ghoghnoos.
Zima, P. V. (2015). Falsafe-ye nazariye-ye adabi modern, Translated by  R. Veysihesar & A. Amini; Tehran: Rokhdad-e No.
Sontag, S. (2020). Alayh-e tafsir , Translated by  M. Akhgar. Tehran: Bidgol.
Searle, J., & Williams, B. (2020). Falsafe-ye tahlili , Translated by  M. Sa’idi Mehr, Qom: Tahā.
Selden, R., & Widdowson, P. (2013). Rāhnamā-ye nazariye-ye adabi-ye mo’āser , Translated by  A. Mokhber ; 5th ed. Tehran: Tarh-e No.
Shafi’ei Kadkani, M. R. (2012). Ras‌tākhiz-e kalamāt: Darsgoftārhā’i dar bāre-ye nazariye-ye adabi-ye soratgarāyān-e roos. Tehran: Sokhan.
Tavoosi, S. (2012). Āyin-e soratgari: Ta’amoli dar formalism va karbord-e ān dar she’r-e mo’āser. Tehran: Ghoghnoos.
Ghaffari, M. (2017). »Barrasi-ye tatbiqi-ye do rouykard-e tahlili va oroupa’i dar falsafe-ye adabiāt bā defā’ei az falsafe-ye tahlili-ye adabiāt«. *Naqd-e Adabi:  38, 33-57.
Frazer, J. G. (2018). Shākhe-ye zarrin: Pajooheshi dar jādo va din, Translated by  K. Firoozmand ; 11th ed. Tehran: Āgāh.
Qutb, S. (2011). Osoul va shivehā-ye naqd-e adabi , Translated by  M. Bāher; 2nd ed. Tehran: Khāneh-ye Ketāb.
Carter, D. (2016). Āshenā’i bā nazariye-hā-ye adabi , Translated by  F. Mirzāzādeh. Tehran: Pārsik.
Kant, I. (2009). Naqd-e quwwat-e hokm , Translated by  A. Rashidiyan, Tehran: Nashr-e Ney.
Cassedy, S. (2009). Goriz az behesht: Sarcheshmeh-hā-ye naqd va nazariye-ye adabi-ye jadid, Translated by  R. Kooshesh, Tehran: Sabzān.
New, C. (2018). Darāmadī be falsafe-ye adabiāt , Translated by  A. Hassanpour & R. Morādi, Tehran: Naghshe-Negār.
Harland, R. (2007). Dībāche’i tārīkhi bar nazariye-ye adabi az Aflātoun tā Barthes , Translated by B. Barkat, Rasht: University of Guilan.
Jakobson, R. (1998). Ravand-hā-ye bonyādīn dar dānesh-e zabān, Translated by  K. Safavi, Tehran: Hermes.