بررسی مؤلفه‌های مفهوم فلسفی نیهیلیسم اگزیستانسیال در رمان «شریر» اثر سیدعلی حجازی یزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

میان روایت و فلسفه هم در معنای عام آن؛ یعنی نوع نگرش و جهان‌بینی افراد و هم در معنای خاص آن؛ یعنی فلسفة نظامدارِ فیلسوفان حرفه‌ای، ارتباطی وثیق وجود دارد. در حالت اول، نویسندگان از محمل روایت برای طرح اندیشه‌ها، باورها، احساسات و قضاوت‌های خاص خود بهره می‌جویند و در حالت دوم، قالب‌های مختلف روایی همچون ابزاری در خدمت بیان مفاهیم فلسفی قرار می‌گیرد. همانند کاری که آلبر کامو در روایت افسانة سیزیف درخصوص مفهوم نیهیلیسم انجام داده است. رمان شریر از سیدعلی حجازی یزدی نیز نمونه‌ای ایرانی از نوع دوم ارتباط میان فلسفه و روایت است که نویسنده از قالب رمان برای بیان مفهوم نیهیلیسم اگزیستانسیال بهره جسته است. نیهیلیسم اگزیستانسیال یکی از فروع اندیشة نیهیلیستی است که اساس آن بر شکاکیت مطلق و رد و انکار باورهای پذیرفته‌شده در زمینة مسائلی همچون معنای زندگی، مرگ، تنهایی، عشق و... است. برپایة همین پیش‌فرض در مقالة حاضر تلاش شده است تا به روش تحلیلی­ـ توصیفی و با اتکا به مبانی نظری مطرح‌شده درخصوص مفهوم نیست‌انگاری، شیوة تشریح این مفهوم در رمان شریر بررسی و تحلیل شود. نتایج نشان می‌دهد که نویسنده در این رمان تلاش کرده است با پرداختن به مقوله‌هایی همچون موقعیت عبث، مرگ، بحران معنا، بیهودگی، عدم باور به خدا، تنهایی، ملال و درنهایت گرایش به موجودی موهوم، اجزا و جوانب مختلف اندیشة نیهیلیسم اگزیستانسیال و شیوة اثرگذاری آن بر زندگی انسان مدرن را در قالب روایت بیان کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیم‌‌‌‌زاده، عیسی (1392). فلسفة تربیت. تهران: دانشگاه پیام نور.
اسوندسن، لارس (1402). فلسفۀ ملال. ترجمة افشین خاکباز، تهران: فرهنگ نشر نو.
انوشیروانی، علیرضا (بهار و تابستان 1392). «مطالعات بینارشته‌‌‌‌ای ادبیات تطبیقی.» ویژه‌‌‌‌نامة ادبیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، 4: 1(پیاپی 7)، صص. 9ـ3.
ایزدی اودلو، عظیم (شهریور 1387). «پیام‌‌‌‌آوران نیهیلیسم.» کیهان فرهنگی، 263، صص. 37ـ34.
ایمان، محمدتقی؛ نوشادی، محمودرضا (پاییز و زمستان 1390). «تحلیل محتوای کیفی.»، پژوهش، 3: 2، صص. 44ـ15.
حافظ‌‌‌‌نیا، محمدرضا (1397). مقدمه‌‌‌‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: سمت.
حجازی یزدی، سیدعلی (1402). شریر. تهران: افکار نور.
دانلدای، کراسبی (زمستان 1383). «نیهیلیسم.» ترجمة محمود لطفی، نامة فرهنگ، 54، صص. 111ـ106.
شعاری‌‌‌‌نژاد، علی‌‌‌‌اکبر (1381). فلسفة آموزش و پروروش. تهران: امیرکبیر.
عسگری یزدی، علی؛ میرزایی، مسعود (بهار 1397). «مرگ‌‌‌‌اندیشی و معنای زندگی در هایدگر.» فلسفة دین، 15: 1، صص. 49ـ25. https://doi.org/10.22059/jpht.2018.242285.1005509
فروغی، محمدعلی (1383). سیر حکت در اروپا. تهران: هرمس.
قدیری یگانه، شبنم و دیگران (پاییز و زمستان 1401). «تحلیل تطبیقی و بین‌‌‌‌رشته‌‌‌‌ای مسئولیت‌‌‌‌پذیری در نظریة معنادرمانی ویکتور فرانکل و مثنوی مولوی.» مطالعات بین‌‌‌‌رشته‌‌‌‌ای ادبیات، هنر و علوم انسانی، 2: 2، صص. 80ـ53. : DOI 10.22077/ISLAH.2023.5655.1149
کامو، آلبر (1382). افسانة سیزیف (مقاله دربارة پوچی). ترجمة علی صدوقی و م. ع. سپانلو، تهران: دنیای نو.
کوندرا، میلان (1368). هنر رمان. ترجمة پرویز همایون‌‌‌‌پور، تهران: گفتار.
گرتز، نولن (1399). نیهیلیسم. ترجمة تورج حوری، تهران: مازیار.
مرادی، ایوب (خرداد 1401). «بررسی شیوه‌‌‌‌های بازنمایی اندیشه‌‌‌‌های امانوئل لویناس در رمان موصل بدون پریچهر از حسین قسامی.» جستارهای نوین ادبی، 55: 1، صص. 104ـ83. https://doi.org/10.22067/jls.2022.74609.1228
مرادی، ایوب؛ چالاک، سارا (بهار و تابستان 1401). «اصول و شیوه‌‌‌‌های نگارش نقد روان‌‌شناسانه با استفاده از رویکرد روان‌‌شناسی وجودی.» پژوهش‌‌های میان‌‌‌‌رشته‌‌‌‌ای زبان و ادبیات فارسی، 1: 1، صص. 25ـ1. https://doi.org/10.30479/irpli.2021.14250.1006
نقیب‌‌‌‌زاده، میرعبدالحسین (1374). فلسفة کانت. تهران: آگاه.
نقیب‌‌‌‌زاده، میرعبدالحسین (1390). نگاهی به نگرش‌‌‌‌های فلسفی سدة بیستم. تهران: طهوری.
نیچه، فریدریش (1377). حکمت شادان. ترجمة جمال آل‌‌احمد و دیگران، تهران: جامی.
نیچه، فریدریش (1387). ارادة معطوف به قدرت (آزمایشی در دیگرگونی همة ارزش‌‌‌‌ها). ترجمة محمدباقر هوشیار، تهران: فرزان.
هاشمی، محمدمنصور (خرداد و تیر 1392). «رمان و فلسفه.» بخارا، 93، صص. 90ـ74.
یالوم، اروین (1397). روان‌‌‌‌درمانی اگزیستانسیال. ترجمة سپیده حبیب، تهران: نی.