بررسی تطبیقی مفهوم پیر در دو رمان نوجوان، اشوزدنگهه و ارباب حلقه‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، ایران

2 استاد زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، ایران

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

عرفان به‌عنوان مفهومی جهان‌شمول، در سرزمین‌های غرب و شرق تعاریف و نمودهای متفاوتی دارد. اما در همۀ دیدگاه‌ها حضور پیری وارسته و کامل برای هدایت فرد در مسیر سیروسلوک ضروری‌ست. این پژوهش به بررسی مفهوم پیر از منظر عرفانی در دو رمان نوجوان ایرانی و خارجی (سه‌گانۀ اشوزدنگهه نوشتۀ آرمان آرین و سه‌گانۀ ارباب حلقه‌ها نوشتۀ جی.آر.آر. تالکین) می‌پردازد. پژوهشگران بسیاری به بررسی مؤلفه‌های عرفانی در آثار بزرگ‌سال پرداخته‌اند ولی هیچ اثر مستقلی، مؤلفه‌ای عرفانی را در آثار ادبی نوجوان، آن هم به‌صورت تطبیقی، بررسی نکرده است. بدین‌منظور، پس از ارائۀ تعریفی از مفهوم پیر و ویژگی‌هایش، این مؤلفه را در این دو رمان نوجوان به شیوۀ توصیفی تحلیلی از منظر توانایی‌ها و دانش، مسئلۀ تسلیم و اختیار، شیوۀ هدایت و آموزش، و غایت سیروسلوک مقایسه می‌کنیم. با مطالعۀ چگونگی بازتاب این مؤلفه در این آثار و یافتن شباهت‌ها و تفاوت‌ها درمییابیم تفاوت‌های فرهنگی و زبانی موجب تفاوتی معنادار در بازنمود این مؤلفۀ ثابت عرفان (پیر) می‌شود؛ تفاوت‌ها برآمده از تفاوت‌های دو دیدگاه عرفان خدامحور و انسان‌محور است. می‌توان این دو اثر را بازنمود عرفان اسلامی که پس از خودشناسی، غایتش از خودگذشتن و به خدا رسیدن است و عرفان پست‌مدرن (باطن‌گرایی جدید ) که هدفش پروراندن نیروهایی درونی سالک و چیرگی بر نیروهای تاریک درون است، دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آرگایل، مایکل (1384). «یونگ و نمادپردازی دینی.» ترجمۀ احمدرضا محمدپور. نقد و نظر. سال دهم،شمارۀ 37 و 38. صص 336ـ328.
آرین، آرمان (1392). اشوزدنگهه: اسطورۀ هم‌اکنون. جلد اول. چاپ پنجم. تهران: موج. 
آرین، آرمان (1392). اشوزدنگهه: حماسۀ نجات‌بخش. جلد سوم. تهران: موج. 
آرین، آرمان (1393). اشوزدنگهه: اهریمنان یکه‌تاز.  جلد دوم. تهران: موج. 
اکرمی، میرجلیل؛ عابدی، محمدرضا (پاییز و زمستان 1386). «عرفان پست‌مدرن و عرفان اسلامی: تفاوت‌ها و رویکردها.» گوهر گویا. دورۀ اول، شمارۀ 4. صص 90ـ61.
انوشیروانی، علیرضا (بهار 1389). «ضرورت ادبیات ‌تطبیقی در ایران.» ادبیات تطبیقی (ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان). دورۀ اول، شمارۀ 1. صص 38ـ6.
اوتو، رودولف (1397). عرفان شرق و غرب: تحلیلی مقایسه‌ای دربارۀ ماهیت عرفان. مقدمه و ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
ایزوتسو، توشیهیکو (1396). صوفیسم و تائویسم. ترجمۀ محمدجواد گوهری. تهران: روزنه.
پورمحمودآبادی، علی‌اکبر و دیگران (تابستان 1395). «بررسی اندیشۀ کمال‌گرایی در دو رمان نوجوان.» ادبیات پارسی معاصر (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی). سال ششم، شمارۀ 2. صص 123- 101.
تالکین، جی. آر. آر. (1394). ارباب حلقه‌ها: بازگشت شاه. ترجمۀ رضا علیزاده. جلد سوم. چاپ ششم. تهران: روزنه.
تالکین، جی. آر. آر. (1394). ارباب حلقه‌ها: دو برج. ترجمۀ رضا علیزاده. جلد دوم. چاپ پنجم. تهران: روزنه.
تالکین، جی. آر. آر. (1395). ارباب حلقه‌ها: یاران حلقه. ترجمۀ رضا علیزاده. جلد اول. چاپ هشتم. تهران: روزنه.
جمالی، هاجر (بهار 1382). «منزلت پیر در میان عارفان.» پژوهشنامۀ علوم انسانی. شمارۀ 37 (1). صص 160ـ 147.
حسینی ‌کازرونی، سیداحمد (بهار 1386). «بررسی عرفان‌های اسلامی در برابر عرفان‌های سکولار.» ادبیات تطبیقی جیرفت. شمارۀ 4. صص 78ـ51. 
دهباشی، مهدی؛ میرباقری‌فرد، سیدعلی‌اصغر (1386). تاریخ تصوف. چاپ دوم. تهران: سمت. 
رازی، نجم‌الدین (1366). مرصادالعباد. به کوشش محمدامین ریاحی. چاپ سوم. تهران: علمی و فرهنگی.
رحیمیان، سعید (تابستان 1384). «ارتباط خودشناسی با خداشناسی در عرفان ابن‌عربی.» انجمن معارف اسلامی ایران. سال اول، شمارۀ 3. صص 43ـ11.
رحیمیان، سعید (بهار 1389). «پیوند خودشناسی و خداشناسی در عرفان ابن‌عربی و بوناونتوره.» قبسات. سال پانزدهم، شمارۀ 55، صص 169ـ145. 
رنجبر، هادی و دیگران (پاییز 1391). «نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی.» دانشگاه علوم پزشکی. سال دهم، شمارۀ 3. صص 250ـ238.
سجادی، سیدجعفر (1383). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چاپ هفتم. تهران: طهوری. 
شایگان، داریوش (1355). بت‌های ذهنی و خاطرۀ ازلی. تهران: امیرکبیر.
شریف‌زاده، بهمن (1384). «اما این کجا و آن کجا: نقدی بر تلفیق عرفان دینی با باطن‌گرایی جدید.» کتاب نقد. سال هشتم، شمارۀ 35. صص 92-81. 
شولتز، دوان پی.؛ سیدنی، الن  (1386) نظریه‌های شخصیت. ترجمۀ یحیی سیدمحمدی. چاپ دهم. تهران: ویرایش.
عین‌القضات همدانی (1386). تمهیدات. مقدمۀ عفیف عسیران. چاپ هفتم. تهران: منوچهری.
فوردهام، فریدا (۱۳۵۶). مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمۀ مسعود میربها. چاپ سوم. تهران: اشرافی.
کریمی‌نیا، محمدمهدی؛ بحرینی، امینه؛ انصاری‌مقدم، مجتبی (اردیبهشت 1400). «کاوشی در تکنولوژی فکر از منظر اسلام با رویکرد جامعه‌شناختی.» پیشرفت‌های نوین در روان‌‌شناسی، علوم تربیتی و آموزش و پرورش. سال چهارم، شمارۀ 35. صص 21ـ9.
گوهرین، سیدصادق (1388). شرح اصطلاحات تصوف. تهران: زوار.
محمدبن‌منور (1376). اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی سعید. مقدمۀ علی‌اصغر حلبی. تهران: منوچهری.
ملکی‌سروستانی، فرناز (۱۳۹۴). «بررسی سفر قهرمان در سه‌گانه اشوزدنگهه از آرمان آرین.» همایش بین‌المللی جستارهای ادبی، زبان و ارتباطات فرهنگی، تهران: مؤسسۀ سفیران فرهنگی مبین. 14 صفحه، دسترسی در https://civilica.com/doc/533248 
ملکی‌سروستانی، فرناز؛ پورگیو، فریده (1394). «قهرمان، منجی و پیر دانا در سه‌‌گانۀ اشوزدنگهه.» در مجموعه مقالات پنجمین همایش ملی ادبیات کودک. شیراز: دانشگاه شیراز. صص 22ـ1. 
میرباقری‌فرد، سیدعلی‌اصغر؛ جعفری، طیبه (پاییز و زمستان 1389). «مقایسۀ تطبیقی سیر کمال‌جویی در عرفان و روان‌شناسی یونگ.» ادبیات عرفانی. دورۀ دوم، شمارۀ 3. صص 33ـ1.
نیری، محمدیوسف (1395). نرگس عاشقان: تحلیل ساده و بنیادی مبانی محوری عرفان اسلامی. چاپ دوم. شیراز: دانشگاه شیراز. 
نیکلسون، رینولد ا. (1358). تصوف اسلامی و رابطۀ انسان و خدا. ترجمۀ محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: توس.
یوست، فرانسوا (1397). درآمدی بر ادبیات تطبیقی. ترجمۀ علی‌رضا انوشیروانی، لاله آتشی و رقیه بهادری. تهران: سمت.
یونگ، کارل‌ گوستاو (1368). چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی. مشهد: قدس رضوی.
Hunter, Cheryl A. (2007). “Mythological Heroes and the Presence of the Hero and Journey Archetypes in The Lord of the Rings and Harry Potter.” «Doctoral dissertation, The University of New Hampshire».
Lakowski, Romuald Ian (2002). “Types of Heroism in the Lord of the Rings.” Mythlore 90 (Fall-Winter). Pp. 22- 35.
Mobley Lari E. (1987). “Christian Morality in J. R. R. Tolkien’s Lord of the Rings.” «Master Thesis. Loma Linda University». 
Nelson, Charles W. (2002) “From Gollum to Gandalf: the Guide Figure in J.R.R. Tolkien’s Lord of the Rings”. Journal of the Fantastic in the Arts 13 (1). Pp. 47-61.
Vehkomäki, Anu (2020). Mythological Archetypes in the Legendarium of J.R.R. Tolkien and J.K. Rowling’s Harry Potter series. «Master’s Thesis. University of Oulu».