واکاوی روان شناختیِ انسانیّت زدایی در رمان بندر فَیلی اثر بختیار علی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات عربی، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

بختیار علی از رمان ­نویسان بلندآوازۀ کُردِ معاصر است که رویکرد ویژۀ او در آثار ادبی­ اش، بازنمایی رنج ­های مردم کُرد در سرزمین ­های تحت اِشغال دولت ­های توتالیتر و استعمارگر و تصویر انسانیّتِ منکوب ­شده و به­ تاراج ­رفتۀ انسان معاصر در دورۀ هژمونی جنگ و اسلحه بر سرنوشت مردم ستمدیده و استبدادزده است. رمان بندر فَیلی که در آن به تصویرسازی نسل­ کُشی و تبعید کُردهای فَیلی عراق پرداخته شده، روایتی واقعی از تباهی زندگی کودکی فَیلی است که مردمش با انکار هویّت روبرو بوده و سرنوشت او و مادرش در گردابۀ انسانیّت ­زدایی توسّط بعثی­ ها، به رنج و بی ­بهره ­گی از آزادی و حقّ زندگی و پایمال شدن کرامت انسانی می­ انجامد. از آن روی که تاکنون جستار مستقلّی به بررسی انسانیّت ­زدایی در رمان بندر فَیلی نپرداخته است، نگارنده بر آن است تا به بررسی این پدیده در این رمان بپردازد. مسألۀ بنیادین پژوهش حاضر این است که بن مایه ­های انسانیّت­ زدایی، چگونه و در چه قالب ­هایی در رمان بندر فَیلی، نمود یافته و با چه مفاهیمی پیوند خورده است؟ جهت بررسی این مسأله، نگارنده از روش توصیفی ـ تحلیلی مُبتنی بر بررسیِ روان­شناختی بُن مایه ­های انسانیّت ­زدایی در این رمان بهره گرفته­­ است. انسانیّت­ زدایی قومی و نژادی، انسانیّت ­زدایی مضاعف، انسانیّت ­زدایی مکانیکی، انسانیّت ­زدایی حیوانی، اهریمن­ انگاری و ذهن­مندی ­زدایی از پُربسامدترین جلوه ­های انسانیّت ­زدایی در رمان بندر فَیلی است که دستاویزی در جهت توجیه پروسۀ نسل­ کُشی و تبعید و وسیله ­ای برای ادامۀ روند تحقیر و شکنجۀ روحی و جسمی و سیطره افکندنِ هرچه بیشتر بر سرنوشت قربانی بوده و چرخۀ تخریب و تباهی شخصیّت به ­عنوان سوژۀ سرکوب ­شده و فراموش­ شده را سرعت بخشیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


شاد‌مان، ابراهیم (1401). بررسی رئالیسم جاد‌ویی د‌ر د‌استان‌‌های عزاد‌اران بیل و جمشید‌خان عمویم. د‌انشکد‌ۀ اد‌بیات و علوم انسانی، د‌انشگاه رازی کرمانشاه. پایان‌‌نامۀ کارشناسی ‌‌ارشد‌.
صد‌ّیق، آود‌یر (1400). بررسی زمان روایی و زمان د‌ستوری د‌ر د‌و رمان آینه‌‌های د‌رد‌ار اثر هوشنگ گلشیری و آخرین انار د‌نیا اثر بختیار علی. د‌انشکد‌ۀ زبان و اد‌بیات، د‌انشگاه کرد‌ستان. پایان‌‌نامۀ کارشناسی‌‌ارشد‌. 
پاپنهایم، فریتس (1387). ازخود‌بیگانگی انسان مد‌رن، ترجمۀ مجید‌ مراد‌ی. تهران: آگه.
شنو، د‌اود‌ (1398). تحلیل عناصر د‌استان د‌ر آثار برجستۀ بختیار علی و محمّد‌رضا کاتب. د‌انشکد‌ۀ اد‌بیات و علوم انسانی، د‌انشگاه تهران. پایان‌‌نامۀ د‌کتری.
سرباز، حسن و چنور محمّد‌ی (1395). «بررسی مؤلّفه‌‌های رئالیسم جاد‌ویی د‌ر رمان غروب پروانه اثر بختیار علی.» پژوهشنامۀ اد‌بیات کُرد‌ی. 2:2، صص. 32ـ1.              doi: 20.1001.1.26453657.1395.2.1.1.7
شهبازی، هما و د‌یگران (1396). «نقش انسانیّت‌‌زد‌ایی د‌ر بروز همسرآزاری از د‌ید‌گاه زنان قربانیِ خشونت خانگی.» سلامت اجتماعی، د‌ورۀ 4:3، صص. 185ـ175.          doi.org/10.22037/ch.v4i3.16434
شیخه‌‌پور، سهیلا (1396). بررسی شخصیّت زن و طبیعت د‌ر آثار بختیار علی با تکیه بر رمان‌‌های ترجمه‌‌شد‌ه. د‌انشکد‌ۀ اد‌بیات و علوم انسانی، د‌انشگاه ارومیه.  پایان‌‌نامۀ کارشناسی ‌‌ارشد‌.
طایفی، شیرزاد‌ و محسن رحیمی(1395). «نقد‌ مؤلّفه‌‌های رئالیسم جاد‌ویی د‌ر رمان آخرین انار د‌نیا اثر بختیار علی.» پژوهشنامۀ اد‌بیات کُرد‌ی، 2:1، صص. 102ـ81.    doi:20.1001.1.26453657.1395.2.1.4.0
عبد‌الهیان، سمیه و هیوا عبد‌ی (1399). «تحلیل رمان آخرین انار د‌نیا اثر بختیار علی: خوانشی ساختارگرایانه از منظر لوسین گلد‌من.» پژوهشنامۀ اد‌بیات کُرد‌ی، 6:1، صص. 23ـ1.  doi:20.1001.1.26453657.1399.6.1.3.7
علی، بختیار (2022). بند‌ر فَیلی. سلیمانیه: رَهَند‌. 
علی‌‌محمّد‌ی، شهلا (1398). مقایسۀ ویژگی‌‌های گفتار شخصیّت د‌ر رمان چرک‌‌نویس بهمن فرزانه و آخرین انار د‌نیا از بختیار علی براساس مد‌ل د‌ل‌‌هایمز. د‌انشگاه پیام نور کرد‌ستان. پایان‌‌نامۀ کارشناسی‌‌ ارشد‌. 
غلامی، رحمت و اسماعیل نجّار (1401). «بررسی استحالۀ شخصیّت‌‌ها به باد‌ د‌ر د‌و رمان کیمیاگر و جمشید‌خان عمویم از منظر رئالیسم جاد‌ویی.» پژوهشنامۀ اد‌بیات کُرد‌ی، 8:1، صص. 56ـ39.   doi:10.34785/J013.2022.003
گید‌نز، آنتونی (1397). ساخت جامعه، ترجمۀ اکبر احمد‌ی، تهران: علم.
مارکس، کارل (1378). د‌ست‌‌نوشته‌‌های اقتصاد‌ی و فلسفی 1844، ترجمۀ حسن مرتضوی، چاپ د‌وم، تهران: آگه. 
محمّد‌ی، چنور (1394). بررسی تطبیقی رئالیسم جاد‌ویی د‌ر د‌و رمان براری الحمی ابراهیم نصراله و غروب پروانه بختیار علی. د‌انشکد‌ۀ زبان و اد‌بیات، د‌انشگاه کرد‌ستان. پایان‌‌نامۀ کارشناسی ‌‌ارشد‌. 
Bandura, Albert (1999). “Moral Disengagement in the Perpetration of Inhumanities”. Personality and Psychology Review 3:3, pp. 193-209. doi.org/10.1207/s15327957pspr0303_3.
Cuddy, Amy (2007). “Aid in the Aftermath of Hurricane Katrina; Inferences of Secondary Emotions and Intergroup Helping.” Group Processes & Intergroup Relations, 10:1, pp. 107-118. doi.org/10.1177/1368430207071344.
Demoulin, Stephanie & others (2004). “Emotional Prejudice Can Lead Infra-humanization”. European Review of Social Psychology, 15:1, pp. 259-296.    doi.org/10.1080/10463280440000044.
Fiske, Susan (2002). “A Model of (Often Mixed) Stereotype Content; Competence and Warmth Respectively Follow from Perceived Status and Competition.” Personality and Social Psychology, 82:6, pp. 878-902.     dx.doi.org/10.1037/0022-3514.82.6.878.
Goff, Philip & Others (2008). “Not Yet Human; Implicit Knowledge, Historical Dehumanization and Contemporary Consequences.” Personality and Social Psychology, 94:2, pp. 292-306. doi: 10.1037/0022-3514.94.2.292.
Gray, Heather (2007). “Dimensions of Mind Perception.” Journal of Science, 315: 5812, pp. 619-630.     doi: 10.1126/science.1134475.
Grossman, Dave (1996). On Killing; the Psychological Cost of Learning to Kill in War and Society. USA: Back Bay Book. 
Harris, Lasana and Susan Fiske (2006). “Dehumanizing the Lowest of the Low; Neuroimaging Response to Extreme Out-group.” Psychological Science, 17:10, pp. 847-853.    doi.org/10.1111/j.1467-9280.2006.01793.x.
Harris, Lasana and Susan Fiske (2011). “Dehumanized Perception; A Psychological Means to Facilitate Atrocities, Torture and Genocide.” Psychology, 219:3, pp. 175-181.      doi: 10.1027/2151-2604/a000065.
Haslam, Nick and Steve Loughnan (2014). “Dehumanization and Lnfra-humanization.” Annual Review of Psychology, 65:1, pp. 399-423.    doi: 10.1146/annurev-psych-010213-115045.
Haslam, Nick (2006). “Dehumanization; an Integrative Review.” Personality and Social Psychology 10:3, pp. 252-264.         doi.org/10.1207/s15327957pspr1003_4.
Kelamn, Herbert (1973). “Violence without Moral Restraint; Reflections on the Dehumanization of Victims and Victimizers.” Social Issues, 29:4, pp. 23-61.   doi.org/10.1111/j.1540-4560.1973.tb00102.x.
Loughnan, Steve and Nick Haslam (2007). “Animals and Androids; Lmplicit Associations between Social and Nonhumans.” Psychological Science, 18:2, pp. 116-121.  doi.org/10.1111/j.1467-9280.2007.01858.x.
Nicholson, Ronald (1994). “Ethnic Nationalism and Religious Exclusivism”. Politikon, 21:2, pp. 49–63. doi.org/10.1080/02589349408705008.
Vaes, Jeroen (2011). “Are Sexualized Women Complete Human Beings? Why Men and Woman Dehumanize Sexually Objectified Women.” European Review of Social Psychology, 41:6, pp. 774-785.    doi.org/10.1002/ejsp.824
Waytz, A. (2010). “Causes and Consequences of Mind Perception.” Trend in Cognitive Sciences, 14:8, pp. 383-388.   doi:10.1016/j.tics.2010.05.006.